گزارش «نیوزویک» از لایه‌های پنهان قدرت آیت‌الله سیستانی پیروزی‌های پی‌درپی مرجعیت شیعه و در رأس آنان، آیت‌الله سیستانی در مقاطع مختلف، همچون قانون اساسی دولت موقت، پایان دادن به بحران نجف، برگزاری انتخابات سراسری و پیروزی قاطع در آن، سیاستمداران، تحلیلگران و روزنامه‌نگاران غربی را در سراسر جهان به فکر فرو برده است. آنان در جستجوی این پرسشند که چگونه یک روحانی 74 ساله با دست‌های خالی، قدرتی دارد که آمریکا نیز به رغم هیمنه قدرت سیاسی و انبوه امکانات نظامی و امنیتی خود، توان مقابله با او را ندارد؟ از همین رو، علاوه بر کارشناسان امنیتی، روزنامه‌نگاران متعددی به نزدیکی محل استقرار این مرجع شیعه، گسیل داشته شده‌‌اند تا از نزدیک با لایه‌های پنهان شخصیت وی، آشنا شوند و معمای پیچیده این روحانی ایرانی را برای خود آنان کنند. خبرنگار هفته‌نامه «نیوزویک»، یکی از همین روزنامه‌نگاران است که از گزارش وی، چنین برمی‌آید که روزها و ساعت‌ها در کوچه‌های نجف با افرادی که با آیت‌الله سیستانی تماس داشته‌اند، به گفت‌وگو نشسته است. **** وی چندان تمایلی به تغییر شرایط موجود ندارد. دفتر کار وی اینترنتی است. او می‌خواهد که زنان در امور سیاسی دخالت کنند، با این تفاوت که با مردانی غیر از خانواده‌شان، دست ندهند. او خیلی آسان در جایگاه قدرتمندترین مرد عراق نشسته و هنوز هم یک ایرانی است. این مرد کوچک‌جثه و این روحانی خانه‌نشین،‌ در مدت شش سال به ندرت پا از خانه کوچک خود در محله‌های پایین شهر نجف، بیرون گذاشته است. او هرگز سخنرانی نمی‌کند و حتی در نماز جمعه که در آرامگاه مقدس امام علی(ع) اقامه می‌شود، نیز حضور ندارد و مسئولیت امام جماعت را بر عهده نمی‌گیرد. از آنجایی که از وی عکسی گرفته نمی‌شود و در مصاحبه‌ها نیز شرکت نمی‌کند، تنها عکس‌ها و تصاویر سیاه‌وسفیدی از او منتشر می‌شود که البته آن هم بدون مجوز اداری است. او تصویر کاملی است از یک روحانی زاهد اسلامی که با تصویر روحانیون پنج قرن پیش عراق، تفاوتی ندارد. ملاقات‌کنندگان با وی، عمیقا تحت تأثیر قرار می‌گیرند و اغلب، برخورد خود با او را با عباراتی استعاری توصیف می‌کنند. -------------------------------------------------------------------------------- «سیدعلی حسینی سیستانی»، قدرتمندترین مرد بلامنازع عراق است. انتخاباتی که وی خواستار آن بود و مواردی که خود بر آنها تأکید می‌ورزید، از جمله موفقیت‌های غیرمنتظره‌ای بودند که نصیب وی شدند. گروهی که مورد حمایت وی واقع شده بود، پیروزی چشمگیری را از آن خود کرد --------------------------------------------------------------------------------این تصویری از سیستانی است که در طول سال‌ها از وی ارائه شده است، اما چهره دیگری نیز از این شخصیت وجود دارد؛ او در حالی که فقیرانه و متواضعانه زندگی می‌کند، مسئولیت شبکه خیریه‌ چندمیلیون دلاری و سازمان‌های مذهبی را از پاکستان گرفته تا انگلستان بر عهده دارد. اگر خود وی، شخصا به خاطر موارد متعدد جابه‌جا نمی‌شود، در عوض، دارای شبکه پیشرفته‌ای از نمایندگان خود در میان همسایگان شیعی عراق است. مثلا؛ یکی از دامادهای وی، در شهر قم شرکت اینترنتی که متشکل از 66 کارمند است را اداره می‌کند، البته دفتر خود آقای سیستانی، یکی از بهترین مراکز اینترنتی در عراق است و نمایندگانش از طریق ایمیل، با وی در ارتباطند. هنگامی که وی با ملاقات‌کنندگان جدیدی روبه‌رو می‌شود یا آنکه وقتی مردم از فاصله نود کیلومتری شمال عراق، می‌خواهند با دفتر وی تماس تلفنی داشته باشند، آنان شماره‌ای محلی در اختیار دارند که می‌توانند از آن استفاده کنند. هرچند وی از عکس گرفتن خودداری می‌کند، اما نسبت به استفاده از عکس‌های پوستری‌اش در رقابت‌های داخل کشور و مساجد، اعتراضی نمی‌کند. خلاصه کلام آنکه «سیدعلی حسینی سیستانی»، قدرتمندترین مرد بلامنازع عراق است. انتخاباتی که وی خواستار آن بود و مواردی که خود بر آنها تأکید می‌ورزید، از جمله موفقیت‌های غیرمنتظره‌ای بودند که نصیب وی شدند. گروهی که مورد حمایت وی واقع شده بود، پیروزی چشمگیری را از آن خود کرد. «ائتلاف عراق یکپارچه» که شناخته‌شده‌ترین نام در لیست‌های شیعه بود، بیش از 65 درصد آرای انتخاباتی را از آن خود کرد که همین مقدار هم برای انتخاب رهبران و رؤسای دولت جدید کافی بود. وقتی نتایج نهایی به ثمر برسند، رأی اکثریت بر موارد سازنده قانون اساسی جدید عراق اعمال نظر خواهد کرد. موفق الربیعی عضو ائتلاف عراق یکپارچه و مشاور امنیت ملی دولت انتقالی که خبر نتایج انتخابات را به سمع آیت‌الله سیستانی رساند، می‌گوید: آیت‌الله سیستانی بسیار مشعوف و خرسند است، اما در اینجا پرسشی پیش می‌آید و آن اینکه علی سیستانی در حقیقت کیست؟ آیا وی، همان آیت‌اللهی است که دارای کتابنامه بیست‌صفحه‌ای از تعالیم مخفی شیعه است که مایه فخر و مباهات به شمار می‌رود و در آن آرا و نظرات محافظه‌کارانه درباره نقش اسلام در عراق شکل عراق جدید را دگرگون خواهد ساخت؟ یا یک تجددگرای بزرگ است که فتوا داده زنان باید رأی دهند، حتی اگر شوهرانشان مخالفت کرده یا اعتراض کنند؟ -------------------------------------------------------------------------------- آیت‌الله بر این مسئله پافشاری کرده است که قانون اساسی جدید عراق، باید بر پایه اصول و موازین اسلامی باشد و اسلام نیز مذهب رسمی کشور عراق شناخته شود. زنان عراقی به دادن رأی ترغیب و تشویق شده‌اند، اما بر اساس تعالیم سیستانی، نباید با مردانی غیر از برادر، همسر یا پدر خود دست بدهند --------------------------------------------------------------------------------حالتی از زبان عربی که سیستانی با آن سخن می‌گوید، به طور خاصی، یادآور عصر روشنفکری است که در ان روشنگری افرادی چون «روسو» و «جفرسون» می‌درخشید. اندیشه‌ای «خوان کُل»، استاد دانشگاه میشیگان این‌گونه تعریف می‌کند: «دولت مشروع و قانونی، برآمده از انتخاب مردم است». اما آیت‌الله بر این مسئله پافشاری کرده است که قانون اساسی جدید عراق، باید بر پایه اصول و موازین اسلامی باشد و اسلام نیز مذهب رسمی کشور عراق شناخته شود. زنان عراقی به دادن رأی ترغیب و تشویق شده‌اند، اما بر اساس تعالیم سیستانی، نباید با مردانی غیر از برادر، همسر یا پدر خود دست بدهند (سیستانی همچنین موسیقی برای سرگرمی، رقص و بازی شطرنج را ممنوع اعلام کرده است). «کل» می‌گوید: شیعه معادل و همسان ائتلاف مسیحی است. ائتلاف مسیحی از کشیشان نمی‌خواهد در آمریکا حکمفرمایی کنند، اما می‌خواهد که آرمان‌ها و تمایلات مسیحی بر سیاست تأثیرگذار بوده و بر آن کنترل داشته باشد. سیستانی برای سیاست‌گذاران آمریکایی، نجات‌دهنده بود و هم مایه یأس و سرخوردگی. یکی از مقامات آمریکایی درباره وی می‌گوید: بله، او یک سیاستگذار پشت پرده است؛ او قدرتمند است، اما هیچ‌گاه رودررو با کسی ملاقات نخواهد کرد. هیچ‌کدام از مقامات آمریکایی تا به حال نتوانسته‌اند سیستانی را ببینند و بنا بر گفته اطرافیان و همراهان او، انجام چنین ملاقات‌هایی به مثابه تأیید اشغال آمریکا به شمار می‌رود، در حالی که وی عمل اشغال را همیشه محکوم کرده، اما هرگز فتوایی هم در برابر آن صادر نکرده است؛ چیزی که مطمئنا، میلیون‌ها شیعه عراق را به خیابان‌های این کشور می‌کشاند. شورش وابسته به گروه‌های سنی به حد کافی، مسئله‌ساز و دردسرآفرین بود؛ بنابراین، برای پیشگیری از یک جنبش گسترده‌تر که مشکل را دو چندان می‌کرد، سیستانی در حقیقت به آشوب ناچیزی که تحت هدایت و سرکردگی مقتدا صدر بود، پایان بخشید. یکی از مقامات آمریکایی در تعریف از سیستانی می‌گوید: سیستانی، استادانه عمل کرد، من صریح و بی‌پرده می‌گویم که به خاطر شعور سیاسی‌اش، برای وی احترام بسیاری قایلم. آن عده‌ای که نسبت به اهداف و اظهارنظرهای سیستانی شک و تردید دارند، بی‌محابا یادآور می‌شوند که قدرتمندترین مرد کشور، عراقی نیست، بلکه فردی ایرانی است. او به نجف ـ مقدس‌ترین شهر شیعه ـ آمد. حدود پنجاه سال پیش، وی به عنوان شاگرد آیت‌الله ابوالقاسم خویی بزرگ، در محضر وی حاضر شد. تا ماه آگوست گذشته، سیستانی دست از هویت ایرانی و شهروند ایرانی بودن خویش برنداشته و آن را حفظ کرده است. الربیعی می‌گوید: پیش از فروپاشی رژیم صدام، گذرنامه عراقی به وی تقدیم کردند، اما سیستانی، واکنشی به این عمل نشان نداد. وی گفت: «دکتر ربیعی! چیزی که شما به من داده‌اید، به چه درد من می‌خورد؟ من مردی هستم که پایش لب گور است. من سیزده سال است که در نجف زندگی می‌کنم و از آن خارج نشده‌ام، چرا باید به این گذرنامه احتیاج داشته باشم؟» ماه آگوست گذشته که بیماری قلبی سیستانی شدت یافته بود، وی با گذرنامه ایرانی خود برای انجام معالجات به لندن سفر کرد. هرچند سیستانی شرکت در انتخابات عراق را وظیفه‌ای دین قلمداد کرده بود، اما خود وی، فاقد شرایط رأی‌دهی بود. هواداران وی می‌گویند که وی فراملیتی عمل می‌کند، همچنان‌که پاپ، رهبر کاتولیک‌های جهان، اینگونه است. «شیخ جلال‌الدین الصغیر»، امام یکی از مساجد مهم بغداد می‌گوید: او رهبر روحانی همه شیعیان دنیاست؛ چه برای عراقی‌ها و چه برای ایرانی‌ها. سیستانی، هم‌عصر آیت‌الله روح‌الله خمینی بود که در آن زمان‌، شهرت بسیاری داشت. [امام] خمینی، سال‌های بسیاری را در نجف در تبعید بود و به فلسفه ولایت فقیه یا قانون علم حقوق می‌پرداخت؛ این علم، پایه حکومت دینی‌ای شد که وی پس از انقلاب ایران، آن را پایه‌گذاری کرد؛ دیدگاهی که می‌گفت، روحانیون باید دولتی کاملا مسلمان را پدید آورند تا بتوانند پیروانشان را به صورت مسلمانانی کامل درآورند. اما سیستانی روش متفاوتی را دنبال کرد و آرام و بی‌صداترین اندیشه را برگزید که بر مبنای آن، روحانیون فاصله خود را از سیاستمداران حفظ می‌کردند. گفته شده است که وی در سن 31 سالگی به درجه اجتهاد رسیده است. این به معنای آن بوده که وی قادر به وضع احکام مذهبی بود که معمولا جایگاهش متعلق به روحانیون مسن‌تر بوده است. قدرت سیستانی نسبتا مالی است. وی به عنوان یکی از معدود آیت‌الله‌های بزرگ،‌ بسیار مورد احترام جهان اسلام است و علاوه بر طرفداران عراقی، از هواداران ایرانی نیز برخوردار است. با توجه به اینکه شیعیان، یک‌پنجم اموال خود را به عنوان خمس به مرجع تقلیدشان می‌دهند، این پشتیبانی، به معنای درآمدی هنگفت به شمار می‌رود که از زمان سقوط رژیم صدام تا به حال، آزادانه به این سوی سیستانی سرازیر شده است. این مسئله، تأثیری بر زهد و پارسایی آیت‌الله نداشته است. او به ندرت گوشت می‌خورد و بر رژیم غذایی مثل مردم رعیتی و استفاذه از برنج و ماست پافشاری می‌کند. شیخ الصغیر در این زمینه می‌گوید: یک بار که آقای سیستانی بیمار بود، یکی از اطرافیان برایش آب‌میوه آورد، اما وی از خوردن آن خودداری کرد. سیستانی گفته بود: در حالی که مردم نمی‌توانند آب آشامیدنی پیدا کنند و شما برای من آب‌میوه می‌آورید؟ یا زمانی که دستگاه تهویه هوای اتاق وی خراب شده بود و ماجرای آن در همه نجف پیچید، یکی از اطرافیان، دستگاهی نو خرید و نصب کرد که سروصدایی هم تولید نمی‌کرد. اما سیستانی بر تعمیر دستگاه قبلی تأکید داشته و از آنان خواست، دستگاه نو را به خانواده فقیری بدهند. وقتی سیستانی 74 ساله، برای درمان بیماری قلبی خود به لندن رفت، مؤسسه خویی، خانه راحتی در منطقه «میفر» لندن برای او در نظر گرفت، اما او تخت راحت را رها کرد و بر روی تشکی در کف اتاق خوابید. اینها همه، مواردی هستند که اعتبار بی حد و اندازه‌ای را در میان شیعیان عراق به وی بخشیده است؛ کسانی که در حکومت صدام، قدرت کمی داشتند و در نهایت فقر به سر می‌بردند. «محمد بحرالعلوم»، سیاستمدار شیعه که تحت تأثیر کشتارهای فرقه‌ای سنیان افراطی در ماه نوامبر گذشته قرار گرفته و از این موضوع سخت به خشم آمده بود، از سیستانی خواسته بود، با تشکیل یک گروه نظامی برای انتقام‌ از اقدامات گروه‌های شورشی سنی همچون زرقاوی، موافقت کند و خطاب به سیستانی این‌گونه پافشاری کرده بود که ما و خانواده‌هایمان از سوی تروریست‌ها، مورد حمله واقع شده‌ایم. او در همان حال، عصای چوبی خود را چند بار محکم به زمین زده و گفته بود، هر چیزی حد و اندازه‌ای دارد، زمانی که مسئله از حد خود بگذرد، تنها خدا می‌ماند و اسلحه. اما سیستانی به آرامی با او صحبت کرد و گفت: «لطفا این کار را نکنید. لطفا معقولانه عمل کنید. ما قصد آغاز جنگ داخلی را نداریم، الان مهم‌ترین برهه‌ای است که در آن قرار گرفته‌ایم». سپس بحرالعلوم نیز از سخنان سیستانی اطاعت کرد. -------------------------------------------------------------------------------- زمانی که سیستانی در ژانویه سال 2004، فتوایی صادر کرد که در آن، طرح‌های نیروهای ائتلاف را که می‌خواستند، برنامه زمان‌بندی‌شده برای انتقال قدرت، آن هم بدون انتخابات اولیه را داشته باشند، محکوم کرده بود، سیاستگذاران آمریکایی، دریافتند که دستورها و فتاوای سیستانی تا چه اندازه می‌تواند مؤثر واقع شود. -------------------------------------------------------------------------------- خود سیستانی، مرتب و متناوب مورد امتحان قرار گرفته است. وی تعدادی از دستیاران یا طرفداران نزدیک خود را در نتیجه همان اقدامات تروریستی از دست داده و به سختی توانسته است، این‌گونه اعمال تروریستی را به فراموشی سپارد. در یکی از مقدس‌ترین مناسبت‌های شیعیان؛ یعنی مراسم عاشورا که سالگرد شهادت امام حسین(ع) است، تروریست‌ها ماشین‌های بمب‌گذاری‌شده‌ای را درست در مرکز پررفت‌وآمد زایران قرار داده بودند که به دنبال این اقدام آنان، صدها نفر از مردم کشته شدند، اما آیت‌الله سیستانی، دستوری برای تلافی این اقدام تروریستی، صادر نکرد. الصغیر که در هجده ماه گذشته، توانسته است 21 بار از اقدامات تروریستی، جان سالم به در برد، می‌گوید: برای او (سیستانی)، کافی است که تنها بگوید «این کارها را نکنید»، آنها نیز این کار را نمی‌کنند. زمانی که سیستانی در ژانویه سال 2004، فتوایی صادر کرد که در آن، طرح‌های نیروهای ائتلاف را که می‌خواستند، برنامه زمان‌بندی‌شده برای انتقال قدرت، آن هم بدون انتخابات اولیه را داشته باشند، محکوم کرده بود، سیاستگذاران آمریکایی، دریافتند که دستورها و فتاوای سیستانی تا چه اندازه می‌تواند مؤثر واقع شود. در نیمه‌های شب، صدها یا شاید هزاران نفر از مردم تظاهرکننده، با تجمعی آرام، اعتراض خود را نشان دادند و پیامشان هم واضح و آشکار بود. «کل» می‌گوید: نیروهای آمریکایی نمی‌توانند با موجی گسترده از این تظاهرکنندگان برخورد کنند و ما ما نمی‌توانیم به طرف آنان تیراندازی کنیم، بنابراین، مجبوریم عرصه را واگذار کنیم؛ هم از نظر فیزیکی و هم از نظر مسائل سیاسی. سیستانی همچنین نشان داده است که تا چه اندازه می‌تواند واقع‌بینانه عمل کند. هنگامی که سازمان ملل متحد اعلام کرد که انتخابات سریع و زودهنگام میسر نیست، سیستانی با طرح پیش‌نویس قانون دولت انتقالی عراق، موافقت کرد که در نهایت به برگزاری انتخابات هفته گذشته این کشور نیز ختم شد. الربیعی به یاد می‌آورد که در طول جلسه شبانه‌ای که مقامات عراقی، مشغول نوشتن قانون دولت انتقالی (TAL) بودند، سیستانی روی خط تلفن ماهواره‌ای منتظر مانده بود تا آنان به مبحث نقش آینده اسلام رسیدند. الربیعی می‌گوید: فکر نمی‌کنم، خطایی در این‌باره پیش آمده باشد، زیرا پیش‌نویس پاراگراف مربوط به این موضوع در قانون دولت انتقالی (TAL) را خود آقای سیستانی تهیه کرده و همه موارد قوانین را مورد ارزیابی قرار داده و با نقطه‌گذاری و علامت ضربدر، اصلاحات را انجام داده است. فهرست به دست آمده، ترکیبی از گروه‌های مذهبی شیعه، سکولار، مستقل و حتی تعداد کمی از سنی‌ها و کردهاست. همچنین چهره‌های متفاوتی چون احمد چلبی، شیعه‌ای سکولار که زمانی مورد توجه آمریکا بوده و عبدالعزیز حکیم، رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق نیز به چشم می‌خورد. سیستانی، دوست نزدیک خود؛ یعنی حسین شهرستانی، فیزیکدان هسته‌ای را برای تشکیل کمیته شش‌نفره برگزید تا فهرستی تهیه کنند که در آن به ازای هر سه کاندیدا، یک زن حضور داشته باشد. کرسی‌های مجمع ملی بر پایه سهمی که آرای هر لیست به خود اختصاص داده است، اشغال خواهد شد. شهرستانی در جایگاه یکی از رقبای نخست‌وزیر در دولت جدید، می‌کوشد که تضمین‌هایی برای سنیان عراقی مد نظر قرار گیرد. وی گفته است: ما به تسلط و حکمرانی اکثریت یا قانونی که آنان قرار می‌دهند، اعتقادی نداریم. ما بر یک دولت اتحاد ملی پافشاری می‌کنیم که با حضور یکسان و عادلانه‌ای از عرب‌های سنی، همراه باشد. شهرستانی می‌گوید: سیستانی در تصمیم‌گیری اینکه دقیقا چه کسی دولت را تشکیل می‌دهد، شرکت نخواهد کرد. او (سیستانی) حتی هم‌اکنون از ملاقات با ائتلاف خودداری می‌کند. سیستانی می‌گوید: شما انتخاب شده‌اید و حالا همه چیز به عهده شماست. مرا وارد آن نکنید. اما با این حال، سیستانی در این زمینه، ارشاداتی داشته است که مورد توجه و پیگیری قرار خواهد گرفت. شهرستانی می‌گوید: سیستانی هرگونه نقشی را که روحانیون می‌توانند در مدیریت و اداره کشور داشته باشند، رد می‌کند. الربیعی نیز این گفته را تأیید کرده است. سیستانی بر این موضوع که اسلام، مذهب رسمی عراق خواهد بود و هیچ‌گونه قانونی نباید با اصول اسلامی تناقض داشته باشد، تأکید کرده است، اما در همین حین، یک بار هم به رجال سیاسی شیعه گفته است که درباره انتخابات در قرآن چیزی نوشته نشده است. به همین دلیل، معلوم است که وی متون نوشته‌شده درباره دموکراسی را می‌خواند. برخی از اعضای قدرتمند ائتلاف، احزابی مذهبی هستند که در گذشته، آشکارا از مدل حکومت اسلامی ایران دفاع کرده‌اند. «حسین الموسوی» که ریاست شورای شیعه را بر عهده دارد و از حزبی سکولار است، اعضای پیروز در فهرست را «اسلامگرایان شیعه افراطی» نامیده که به زمامداری روحانیون مذهبی اعتقاد دارند. به هر حال، در حال حاضر، به سختی می‌توان کسی را پیدا کرد که این موضوع را بپذیرد. حزب پیشرو در ائتلاف، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق است، اما حتی رؤسای آن به تازگی موضعی میانه‌رو را برگزیده‌اند. مسئله آن است که ایران تا چه اندازه بر رؤسای جدید عراق، اثر خواهد گذاشت. سیستانی در حفظ فاصله خود از مقامات دولتی ایران، کمال دقت را کرده است. اما ایرانی‌ها به مناطق شیعه‌نشین جنوب عراق، رخنه کرده‌اند و حتی برخی از خانه‌هایی را که در همسایگی سیستانی بوده است، خریده‌اند که به وی نزدیک باشند. «شیخ باسم الشماری»، از نمایندگان عراقی، می‌گوید: «شریعت»، پایه و مبنای قانون اساسی است و همه قوانین باید برگرفته از شریعت باشند، زیرا اکثریت کشور، مسلمان هستند. به همین خاطر، بسیاری از سنیان شکست‌خورده، عمیقا نگران هستند، البته نگرانی آنان به دلیل قوانین اسلامی نیست، بلکه به خاطر قدرت آیت‌الله‌های شیعه است که مبادا آن را باز تفسیر کنند. برخی موضوعات از دید سنیان، کفرآمیز تلقی شده است و عراقی‌های سکولار هم نگران این هستند که این موضوعات تحت لوای قوانین اسلامی و آموزه‌های اجتماعی آن، تا چه اندازه کشورشان را دچار دگرگونی و تغییر خواهد ساخت. مثلاغ الکل که هم‌اکنون آزادانه در عراق قابل دسترسی است، مطمئنا قدغن خواهد شد، اما اقلیت مسیحیان از این امر مستثنی خواهند بود؟ سیستانی به تماشا خواهد ایستاد و در حال حاضر، وی ممکن است، تنها کسی باشد که می‌داند، دقیقا عراق در آینده تا کجا پیش خواهد رفت. ترجمه‌: سارا رمضانی