با توجه به اهمیت راهبردی قزاقستان، برخی تحلیلگران به مداخله عوامل آمریکا و ترکیه مظنونند. آمریکا و ترکیه علاقه مند به ایجاد بی ثباتی و تنش در آسیای میانه و متعاقباً اثرگذاری بر مسکو و پکن هستند.

 مرکز پژوهش های جهانی شدن «گلوبال ریسرچ» در گزارشی به قلم اندرو کوریبکو و لوکاس آلمیدا به تحولات قزاقستان پرداخت و نوشت: موج عجیبی از اعتراضات در نخستین هفته سال ۲۰۲۲ قزاقستان را در هم نوردید و کل ساختار اجتماعی این کشور را از خود متأثر ساخت. بهانه عمومی برای راهپیمایی همانا نارضایتی مردمی از افزایش قیمت سوخت در آن کشور است، اما حتی با آنکه دولت قیمت ها را کاهش داد، اعتراضات متوقف نشده اند. این نوع سوخت عموماً در قزاقستان با قیمت پایین تر به عنوان جایگزین بنزین استفاده می شود که قیمت بالاتری دارد. روز شنبه در نخستین روز سال نو، دولت قزاقستان قانون افزایش قیمت گاز را تصویب کرد، قانونی که شاید با شکل گیری اعتراضات به یک بحران اجتماعی جدی دامن زد. این امر نشان می دهد که احتمالاً منافع بزرگ تری این وسط مطرح هستند. با توجه به اهمیت راهبردی قزاقستان، برخی تحلیلگران به مداخله عوامل آمریکا و ترکیه مظنونند. آمریکا و ترکیه علاقه مند به  ایجاد بی ثباتی و تنش در آسیای میانه و متعاقباً اثرگذاری بر مسکو و پکن هستند.

مخاطبان گرامی، آنچه در ادامه می خوانید صرفاً ترجمه گزیده گزارش ها و مقالات مذکور است و محتوا و ادعاهای مطرح شده در این گزارش صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه های اندیشکده های غربی منتشر شده است و هرگونه ادعا و القائات احتمالی این مقالات هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

تلاش واشنگتن برای به چالش کشیدن مأموریت صلح بانی سازمان پیمان امنیت جمعی در قزاقستان

این اندیشکده کانادایی با اشاره به تلاش های آمریکا برای اعتبارزدایی از اقدامات مسکو و تلاش کاخ سفید برای مداخله در امور منطقه می نویسد: جن ساکی دبیر مطبوعاتی کاخ سفید روز پنجشنبه به پرسشی درباره قزاقستان پاسخ داد که متن این سؤال و جواب برگرفته از وب سایت رسمی کاخ سفید به شرح زیر است:

«سؤال: و اما در خصوص اوضاع قزاقستان، آیا آنچه که دارد در آنجا رخ می دهد، تکاپوی گفتگوها میان آمریکا و روسیه که هفته آینده آغاز می شوند را از طرف آمریکا تغییر می دهد؟ آیا این تفکر مطرح است که در شرایطی که قزاقستان درگیر این بحران است، احتمال کمتری وجود دارد که پوتین به اوکراین حمله کند؟

ساکی: خب، بگذارید به دو نکته اشاره کنم. نخست، برای اینکه شما را از آخرین تحولات مطلع کنم ــ و شما شاید خودتان شاهد بوده باشید ــ امروز، بلینکن وزیر امور خارجه گفتگوی تلفنی مفیدی با وزیر امور خارجه قزاقستان داشت و در جریان آن بار دیگر بر حمایت کامل آمریکا از نهادهای مشروطه قزاقستان، حقوق بشر، آزادی رسانه ها، از جمله از طریق برقراری مجدد خدمات اینترنتی، و حل وفصل مسالمت آمیز بحران توأم با رعایت حقوق تأکید کرد.

یک سری از اخبار درباره نیروهای صلح بانی ــ از طرف روسیه ــ منتشر شده اند که فکر می کنم شما به آنها اشاره دارید. ما اخبار در خصوص اعزام نیروهای صلح بانی سازمان پیمان امنیت جمعی به قزاقستان را به دقت دنبال می کنیم. ما در خصوص ماهیت این درخواست و اینکه آیا چنین چیزی یک دعوت مشروع بوده یا نه، سؤالاتی داریم. در حال حاضر در این خصوص چیزی نمی دانیم.

البته، دنیا نظاره گر خواهد بود و هرگونه نقض حقوق بشر و اقداماتی که ممکن است به مثابه مقدمه چینی به منظور تصرف نهادهای قزاقستان باشند را زیر نظر خواهد گرفت. ما در حمایت از یک راه حل مسالمت آمیز، از نیروهای صلح بانی سازمان پیمان امنیت جمعی و نیروهای مجری قانون می خواهیم تا از تعهدات بین المللی در خصوص حقوق بشر تبعیت کنند.»

قابل پیش بینی بود که غرب به رهبری آمریکا هراس افکنی خواهد کرد

گلوبال ریسرچ اذعان کرد: او یا هیچکس دیگری عملاً در جایگاهی نیست که بخواهد مشروعیت مأموریت صلح بانی سازمان پیمان امنیت جمعی در قزاقستان را زیر سؤال ببرد. اردوگاهِ تحت رهبریِ روسیه مشغول مداخله محدود به درخواست توقایف رئیس جمهور قزاقستان است که دولت آمریکا نیز او را به رسمیت می شناسد. همچنین، هیچگونه نگرانی معتبری در خصوص نقض حقوق بشر از طرف سازمان پیمان امنیت جمعی مطرح نیست، هرچند قابل پیش بینی بود که غرب به رهبری آمریکا در خصوص چنین سناریویی هراس افکنی خواهد کرد و دست به تلاش مذبوحانه ای خواهد زد تا این عملیات را بی اعتبار سازد. واشنگتن خوش ندارد که مسکو از دموکراسی راستین در قزاقستان حمایت کند، چرا که چنین چیزی با هر آنچه که دولت آمریکا تاکنون درباره روسیه گفته است، مغایرت دارد.

مأموریت سازمان پیمان امنیت جمعی در قزاقستان عکسِ سیاست تغییر حکومت آمریکاست

در تشریح این موضوع باید گفت که مأموریت سازمان پیمان امنیت جمعی در قزاقستان مبتنی بر «تقویت حکومت» و عکسِ سیاست تغییر حکومت آمریکاست. ذکر این نکته ضروری است که «دولت پنهان» ِ ضد روسِ آمریکا ممکن است در قالب یک قمار مذبوحانه، جنگ ترکیبی توأم با ترس و وحشت ضد قزاقستان را شتاب بخشیده باشد کرده باشد تا بدین طریق در گفتگوهای آتی بر سر کاستن از تنش ها پیرامون بحران موشکی اعلام نشده آمریکا در اروپا کارشکنی کند. حتی اگر دولت بایدن این عملیات را تائید نکرده باشد، باز هم خواهان آن است که از واکنش روسیه به عنوان بخشی از پیکار اطلاعاتی علیه روسیه بهره برداری کند.

سازمان پیمان امنیت جمعی به قزاقستان دعوت شد و به آن کشور حمله نکرد، برخلاف ناتو که به افغانستان، عراق، و استان خودمختار کوزوو و متوهیای صربستان حمله کرد. ائتلافِ تحت رهبری آمریکا «مأموریت های صلح بانی» خود را در این مناطق به اجرا گذاشت و این مأموریت در کوزوو و متوهیا کماکان ادامه دارد. نکته مهم اینکه، هیچگونه پویشی به منظور ایجاد «شوک و حیرت» قبل از مداخله سازمان پیمان امنیت جمعی به اجرا گذاشته نشد و این سازمان دولت قزاقستان را سرنگون نکرد و یک حکومت دست نشانده را جایگزین آن نساخت. تضاد میان مأموریت در قزاقستان تحت رهبری روسیه و مأموریت های تحت رهبری آمریکا در مناطق فوق الذکر به شدت از قدرت نرم آمریکا می کاهد.

روسیه عملاً دارد دموکراسی قزاقستان را نجات می دهد

الگوی دموکراسی ملی قزاقستان از طرف تروریست هایی که رسالتشان تغییر حکومت است و یک جنگ ترکیبی ضد این کشورِ برخوردار از موقعیت جغرافیایی ـ راهبردی در آسیای میانه به راه انداخته اند، در معرض تهدید قرار دارد. مردم قزاقستان عملاً در هراس از تروریست هایی بسر می برند که بزرگ ترین شهر کشورشان را فقط ظرف چند ساعت تصرف کردند، امری که پنجم ژانویه را برای قزاقستان از ششم ژانویه برای آمریکا بدتر نمود. حمله به مأموران سرویس های امنیتی (چه برسد به سر بریدن آنها)، تصرف و آتش زدن ساختمان های دولتی، و حتی در دست گرفتن کنترل یک فرودگاه مسلماً نه به منزله «اعتراضات مسالمت آمیز در حمایت از دموکراسی»، بلکه به مثابه اقدامات تروریستی هستند.

در ادامه این گزارش آمده است: بنابراین، روسیه عملاً دارد دموکراسی قزاقستان را نجات می دهد، مردم آن کشور که به ناگاه در چنگال حاکمیت وحشت گرفتار آمده اند را آزاد می سازد، و ثبات در منطقه برقرار می کند. این نگرش بی طرفانه موجب بی اعتباری روایت جعلی آمریکا می شود که روسیه را یک «بی ثبات کننده ضد دموکراتیک در منطقه» معرفی می کند. به همین خاطر بود که ساکی این چنین مذبوحانه تلاش کرد تا مأموریت صلح بانی روسیه در قزاقستان را بدنام کند. او نباید اجازه دهد که روسیه وجهه خوبی از خودش به نمایش بگذارد تا مبادا توده های مردم در سرتاسر دنیا پیکار اطلاعاتی که کشور متبوع وی ضد روسیه به راه انداخته است را زیر سؤال ببرند.

مأموریت صلح بانی روسیه مسالمت آمیزتر از «مأموریت های صلح بانی» آمریکاست

هرچه که مردم به واقعیت ورای رویدادهای جاری در قزاقستان بیشتر پی ببرند، بیشتر متوجه خواهند شد که مأموریت صلح بانی ضد تروریستی و دموکراسی خواهانه روسیه مسالمت آمیزتر، دموکراتیک تر، و ثبات بخش تر از «مأموریت های صلح بانی» آمریکاست. این مأموریت های صلح بانی آمریکاست که مشروعیتشان باید زیر سؤال برود و نقض گسترده ابتدایی ترین حقوق بشر به دست سربازانش باید جداً مایه نگرانی باشد. آمریکا هر کجا که در راستای سرنگون سازی دیگر دولت ها مداخله می کند، از خود کشتار، ویرانی، و سرخوردگی به جای می گذارد، در حالی که عملیات روسیه در قزاقستان قانونی، صلح آمیز، و ثبات بخش است.

مناطقی که در کانون بیشترین اعتراضات قرار دارند، شهر جانااوزن و استان آق تاو هستند که بیشترین میزان سوخت را تولید می کنند. تظاهرات به سرعت به آلماتی بزرگ ترین شهر قزاقستان کشیده شد که حدود ۸ درصد کل جمعیت کشور را در خود جای داده است. وضعیت به طور کامل از کنترل مقامات خارج شد و آتش زدن خودروها، چپاول، اشغال ساختمان های دولتی، تخریب، و حمله به پلیس و غیرنظامیان به کشته و زخمی شدن تعداد نامشخصی از مردم منجر گردید.

اقدامات دولت قزاقستان برای کاستن از بحران

دولت تحت فشارهای شدید تدابیری را به منظور کاستن از بحران اعلام کرد. قیمت گاز به میزان قابل توجهی کاهش یافت و به ۱۱/۰ دلار در هر لیتر در مناطقی نظیر مانگیستاو رسید ــ همان جایی که شهر آق تاو واقع گردیده است. با این حال، چنین چیزی برای مهار خشونت معترضان کافی نبود و معترضان به تخریب و برهم زدن نظم عمومی ادامه دادند. معترضان به فرودگاه آلماتی یورش بردند و آنجا را اشغال کردند که این امر موجب دردسر و زحمت فراوان برای مردم محلی شد. این مسئله ساختار اجتماعی و اقتصادی کشور را حتی بیش از پیش در معرض تهدید قرار داد. بخشی از دولت در برابر فشارها تسلیم شد و این امر به استعفای عسکر مامین نخست وزیر قزاقستان انجامید. از سوی دیگر، قاسم جومارت توقایف رئیس جمهور قزاقستان وضعیت اضطراری اعلام کرد و وعده پاسخ قاطع به معترضان را داد.

رئیس جمهور از سازمان پیمان امنیت جمعی ــ ائتلافی متشکل از روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، و تاجیکستان ــ خواست تا به برقراری مجدد نظم در آن کشور کمک کنند. کمک فوراً از راه رسید و نیروها، خودروها، و تجهیزات در راستای کمک به نیروهای امنیتی قزاق جهت در دست گرفتن مجدد کنترل شهرها اعزام شدند. زدوخوردها شدید بوده اند و بسیاری از موارد مرگ ومیر گزارش شده اند. بسیاری از معترضان از سلاح استفاده می کنند و با بهره گیری از تاکتیک های چریکی با مأموران امنیتی مقابله می کنند. عملکرد سازمان پیمان امنیت جمعی در راستای کاهش هرج ومرج مؤثر بوده است، اما انتظار نمی رود که خشونت به این زودی ها پایان یابد.

گروه های خارجی مشغول مداخله و دامن زدن به یک انقلاب رنگی احتمالی

این پایگاه تحلیلی در بخش دیگری از این گزارش مدعی شد: در مواجهه با چنین وضعیتی، عملاً نمی توان به احتمال مداخله خارجی ظنین نشد. به طور مشهود، این امکان وجود دارد که اعتراضات به صورت خودجوش رقم خورده باشند و مردم از قیمت ها ناراضی باشند، اما به وضوح چیزی فراتر از نارضایتی مردمی این وسط مطرح است. اینکه مردم به این چنین اقدامات خشونت آمیزی حتی پس از تن دادن دولت به برخی خواسته هایشان ادامه دهند، امری معمول نیست ــ قیمت گاز کاهش یافته است. همچنین، استفاده افراطی از زور ضد پلیس و پرسنل نظامی به نظر یک رویه معمول نزد اجتماعات مردمی نیست. احتمال آن بسیار است که چیزی به جز نارضایتی مردمی در میان باشد و گروه های خارجی مشغول مداخله در اوضاع باشند تا از تنش ها نهایت بهره را ببرند و به یک انقلاب رنگی احتمالی دامن بزنند.

آمریکا و ترکیه خواهان تضعیف نفوذ روسیه و چین در منطقه هستند

آمریکا و ترکیه بیش از هر کشور دیگری به اوضاع این چنینی در قزاقستان علاقه مند هستند. هر دو کشور قویاً به کسب نفوذ در آسیای میانه در دوران پساشوروی علاقه دارند و به همین خاطر، خواهان تضعیف نفوذ روسیه و چین در منطقه هستند. قزاقستان به نظر یک نقطه به شدت راهبردی است، چرا که در مجاورت روسیه و منطقه سین کیانگ چین قرار دارد. پکن مطمئناً بیم آن را دارد که وقوع انقلاب رنگی در قزاقستان به موجی از شورش ها در آسیای میانه دامن بزند، چرا که چنین چیزی به معنای احتمال قیام اویغورها خواهد بود. مسکو نیز به همین منوال بیم آن را دارد که منطقه پساشوروی به طور کامل در ورطه بی ثباتی فرو غلتد. منطقه مزبور بخش های بزرگی از قلمرو مرزی و محیط راهبردی روسیه را در بر می گیرد.

آمریکا در حال حاضر به دنبال افزایش تعداد پایگاه های نظامی خود در کشورهای واقع در آسیای میانه است تا کمبود نیروهای آمریکایی در منطقه را پس از شکست در کابل جبران کند. آنکارا به نوبه خود خواهان گسترش حضور خود در آسیای میانه در قالب بخشی از ژئوپلتیک پان ترکی خود است. با توجه به این موارد، قزاقستان به یک منفعت مشترک برای آمریکایی ها و ترک ها تبدیل شده برای آنکه در آنجا به عنوان عوامل بی ثبات ساز عمل کنند و به یکپارچگی اوراسیا صدمه بزنند، آن هم درست در مقطعی که پیوندهای نزدیک تری میان روسیه و چین شکل گرفته اند.

تغییر تمرکز ژئوپلیتیکی در تنش ها میان غرب و روسیه

گذشته از این، باید به خاطر داشت که اجلاسی میان ناتو و روسیه در رابطه با موضوع اوکراین به زودی برگزار خواهد شد. با توجه به این مسئله، این امکان وجود دارد که واشنگتن مشغول ارسال این پیام برای مسکو باشد که مایل به مذاکره در خصوص وضعیت در شرق اروپاست، اما در عوض فعالیت های خویش در آسیای میانه را شدت خواهد بخشید ــ معنای چنین چیزی تغییر تمرکز ژئوپلیتیکی در تنش ها میان غرب و روسیه است.

 هدف واقعی ناتو ایجاد بی ثباتی در منطقه است

گلوبال ریسرچ در پایان نتیجه گیری کرد: در حقیقت، احتمالات بسیاری وجود دارند. قزاقستان از اهمیت راهبردی فوق العاده ای برخوردار است و به احتمال بسیار زیاد، حد و حدودی از مداخله خارجی به زودی برملا خواهد شد. دولت روسیه پیشاپیش با صدور یک بیانیه علنی خواستار آن شده که هیچ دولتی در بحران قزاقستان دخالت نکند و اینکه قزاقستان مشکلاتش را خودش حل خواهد کرد. در قالب محتمل ترین وضعیت، بحران به زودی فروکش خواهد کرد و نقشه انقلاب رنگی شکست خواهد خورد، چرا که هدف واقعی ناتو نه دامن زدن به جنگ تمام و عیار، بلکه ایجاد بی ثباتی در منطقه است. با توجه به آنکه سازمان پیمان امنیت جمعی پیشاپیش دست به مداخله زده است، احتمال آن نمی رود که غرب علاقه مند به مسلح سازی بیش از پیش معترضان و رقم زدن یک جنگ احتمالی باشد.

علیرغم امکان فروکش کردن اعتراضات، یک پیام واضح و روشن از اعتراضات برداشت می شود: ناتو آماده است در آسیای میانه قویاً دست به اقدام بزند. این بزرگ ترین چالشی است که پروژه یکپارچه سازی اوراسیا در برابر خود خواهد دید.