هیچ کس قادر نیست آمار دقیق کشته شدگان انفجار اتمی هیروشیما و ناکازاکی را ارائه دهد. اما تا امروز آسیب‌های جدی بر سلامتی انسان‌های آن منطقه مانند سرطان و عوارض روانی ناشی از بمب گزارش شده است؛ آثاری که تا پایان عمر با قربانیان همراه می‌ماند. رادیو اکتیو و تشعشات انفجار اتمی که مصداق آن بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی با دهها هزار قربانی توسط آمریکا بود تأثیر عمیق و طولانی مدتی بر جانداران و محیط زیست دارد که تا برخی مواقع به چندین قرن نیز می‌رسد. گزارش پیش رو به برخی از تأثیرات این تشعشات و انفجارها پرداخته که از نظر خوانندگان می‌گذرد. * اورانیوم چیست؟ اورانیوم از عناصر شیمیایی رادیو اکتیو و جزء فلزات سنگین است که به طور طبیعی و در مقیاسی کوچک در خاک، صخره‌ها، آب، گیاهان، حیوانات و بدن انسان وجود دارد. اما ذخایر متمرکز این ماده در صخره‌های سخت یافت می‌شود که معمولاً با خاک و گیاهان پوشیده شده‌اند. عمده ذخایر اورانیوم در کشورهایی چون کانادا، استرالیا، جنوب غربی آمریکا و... وجود دارد. بطور طبیعی اورانیوم قبل از مرحلی غنی شدن دارای جرم اتمی 238 است. اورانیوم لازم برای تولید انرژی در راکتورهای هسته‌ای، اورانیوم غنی شده یا اورانیوم با جرم اتمی 235 است که در شرایط طبیعی فقط 7/0 درصد از کل اورانیوم را تشکیل می‌دهد. با تجهیزات غنی سازی، 90 درصد از اورانیوم 238 را به اورانیوم 235 تبدیل می کنند و اورانیومی که بیش از 20 درصد از آن اورانیوم 235 باشد، برای تولید سلاح اتمی استفاده می شود و کمتر از این میزان درصد برای راکتورهای انرژی هسته ای بکار می رود. مکانیسم عمل بدین گونه است: پلوتونیوم و اورانیوم از اتم های سنگینی هستند که درون هسته خود تعداد زیادی پروتون و نوترون دارند. بطور خودبخودی یا در اثر برخورد نوترونهای اتم دیگر با هسته این اتم ها شکافت هسته‌ای رخ می‌دهد. زمانی که هسته‌ای سنگین در اثر شکافت به دو هسته کوچکتر تقسیم می‌شود، نوترون های اضافی آزاد می‌شوند. اگر این نوترون‌ها بوسیله هسته‌های دو نیم شده دیگر جذب شوند، آنها نیز به دو نیم می‌شوند و نوترون‌های بیشتری را آزاد می‌کنند. در شرایط عادی نوترون‌های آزاد شده به هسته‌های دیگر برخورد نمی‌کنند و باعث ادامه رویداد شکافت در اتم‌های دیگر نمی‌شوند. اما اگر این اتم ها را تحت فشارهای بالا در کنار یکدیگر قرار دهند، نسبت تصادم نوترون‌ها با هسته‌های اتم‌های مجاور افزایش یافته و زنجیره‌ای از تصادم نوترون‌ها با هسته اتم‌های مجاور را بوجود می‌آورند. در مراکز اتمی با جذب نوترون‌های اضافی این برخوردها را کنترل می‌کنند. اما در مراکز تولید سلاح اتمی این برخوردها ضروری هستند و کنترل نمی‌شوند. * از کار افتادن کلیه‌ها و مرگ مسموم اگر بدن انسان در اثر حوادثی چون تخریب حاصل از حمله احتمالی به مراکز انرژی هسته‌ای در معرض اورانیوم 235 و دیگر ترکیبات اورانیوم قرار گیرد، دچار دو نوع مسمومیت شیمیایی و مسمومیت رادیولوژیکی می‌شود. کلیه ها در بدن از اصلی ترین اعضایی هستند که در اثر تماس با اورانیوم و ترکیبات آن دچار مسمومیت می شوند. این مواد می توانند از دو طریق وارد بدن شوند، از راه تنفس هوای آلوده به غبار اورانیوم یا از طریق خوردن مواد غذایی حاوی این مواد. پس از ورود اورانیوم به بدن، این ماده از راه جریان خون برای تصفیه به کلیه ها حمل می شود و آسیبی جدی به سلول‌های کلیوی وارد می کند. جذب 50 تا 150 میلی گرم (بسته به شرایط فیزیکی هر فرد) باعث نارسایی حاد کلیه و مرگ فرد می شود. اورانیوم و ترکیبات اورانیوم پس از ورود به بدن در اعضایی مثل ریه‌ها باقی می‌مانند و برای ماه‌ها و سال‌ها از خود پرتوهای رادیواکتیو تشعشع می‌کنند. این پرتوها باعث ایجاد سرطان شده و نیز هر چه میزان ورود این مواد به بدن افزایش یابد، احنمال ابتلا به سرطان بالا می‌رود. * ایجاد انواع سرطان‌ها؛ تأثیر اورانیوم بر DNA دایان استرنز، بیوشیمیدان از دانشگاه آریزونای شمالی در سال 2006 طی تحقیقی ثابت کرد که زمانی که سلول‌های بدن در معرض اورانیوم قرار می‌گیرند، اورانیوم به DNA داخل سلول متصل می‌شود و باعث موتاسیون یا جهش سلولی می شود که این جهش منجر به کپی برداری و تکثیر دریاچه‌ای از پروتئین‌هایی می‌شود که برخی از آنها می‌توانند به ایجاد انواع سرطان‌ها منجر شوند. استرنز در ادامه می‌گوید: نتایج حاصل از تحقیقات ما نشان داد که اگر میزان تشعشع به اندازه‌ای کم باشد که حتی نتوانیم آنرا اندازه‌گیری کنیم، ضرورتاً بدین معنا نیست که فرد در معرض خطر نیست، زیرا هرگاه فلز سنگینی به DNA انسان متصل شود، در سلول مربوطه جهش رخ می‌دهد. در اثر انفجار اورانیوم تخمین زده می‌شود که میزان تشعشع رادیواکتیو در حوالی منبع اورانیوم از 5 رونتگن (واحد دوز دریافتی اشعه) در ثانیه بیشتر است که در طول یک ساعت حدوداً معادل 20 هزار رونتگن می‌شود. * غیر قابل زیست شدن اطراف نیروگاه چرنوبیل برای مدت 600 سال آینده قابل توجه است که دوز کشندی تشعشعات رادیواکتیو حدود 500 رونتگن در مدت پنج ساعت است. بدین ترتیب در اثر انفجار مرکز هسته‌ای اهالی نزدیک به مرکز ظرف چند دقیقه میزان کشندی این ماده را دریافت می‌کنند. بعد از حادثه چرنوبیل مطالعات انجام شده از مردم اوکراین، روسیه و بلاروس که در مجاورت مرکز اتمی چرنوبیل زندگی می‌کردند، نشان داد که اشعه رادیواکتیو بر بیش از یک میلیون نفر از ساکنین آن ناحیه اثر گذاشته است و تا سال 2000 یعنی چهار سال بعد از انفجار، 4000 نفر از کودکانی که در معرض اشعه قرار گرفته بودند، به سرطان تیروئید مبتلا شده‌اند. قابل ذکر است که چرنوبیل یک انفجار اتمی نبود. این صرفاً آتش بسیار سوزان و خیره سر سوخت اتمی بود. تخمین زده می‌شود که چرنوبیل و ناحیه وسیع اطراف آن برای سیصد تا ششصد سال آینده غیر قابل زیستن باشد. باران رادیواکتیو حادثی چرنوبیل برای مدتی طولانی مواد غذایی و احشام اطراف اروپا و کشورهای اسکاندیناوی را آلوده کرد و تشعشعات اتمی حاصل از آن هنوز هم در خاک و در بدن برخی از موجودات زنده یافت می‌شود. * تخریب محیط زیست تا چندین قرن در اثر انفجار اتمی انفجار هسته‌ای می تواند تأثیرات مخرب زودرس و دیررس به همراه داشته باشد. تأثیرات زودرس از جمله حوادث ناشی از انفجار، تشعشعات حرارتی، تشعشعات یونیزه کننده آنی یا پرتوهای رادیواکتیو هستند که می‌توانند ظرف چند ثانیه یا چند دقیقه پس از وقوع انفجار هسته‌ای اثرات مخرب خارق العاده‌ای بجای بگذارند. تأثیرات دیررس از قبیل باران رادیواکتیو و تأثیرات احتمالی بر محیط زیست می‌باشد که از چند ساعت تا چندین قرن باقی می‌ماند و می‌تواند تا مسافت بسیار دوری از محل انفجار هسته‌ای را دربرگیرد. در اثر انفجار یک مرکز هسته‌ای یا بمب اتم انواع مختلفی از انرژی‌ها آزاد می‌شوند که همگی اثرات زیانبار و مخربی دارند. این انرژی‌ها در اثر امواج تکان دهنده، امواج الکترومغناطیس، پرتوهای گرمازا، تشعشع مستقیم رادیواکتیو و باران رادیواکتیو آزاد می‌شوند. در اثر انفجار، امواج تکان دهنده‌ای ایجاد می‌شود که فشاری معادل چندین هزار پوند در اینچ مربع بوجود می‌آورد. صرفاً 10-15 پوند فشار می‌تواند باعث تخریب ساختمان‌ها و خرد شدن اشیاء شود. ریه‌های انسان در اثر فشاری برابر با 30 پوند له می‌شوند. این امواج، توفانی بوجود می‌آورند که انسان‌ها و اشیاء را همچون موشک به هوا پرتاب می‌کنند. پرتوهای گرمازا حامل نور و گرما هستند. نور حاصل از این پرتوها به دلیل شدت زیاد قادر است که صخره‌ها را منفجر کند، انسان‌ها را در فاصله‌های بسیار دور کور کند و مواد آتش زا را که در نقاط بسیار دوردست قرار دارند، مشتعل کند. گرمای حاصل از این پرتوها نیز باعث سوختگی می‌شود. * باران رادیو اکتیو خطرناکترین تأثیر تشعشعات اتمی پرتوهای الکترومغناطیسی حاصل از انفجار مرکز هسته‌ای مشابه پرتوهای گرمازا عمل می‌کنند. اگرچه این پرتوها آسیب مستقیمی بر انسان وارد نمی‌کنند، ولی به دلیل مختل کردن ابزار الکتریکی می‌توانند مراکز پزشکی را از کار بیاندازند. در اثر انفجار مرکز هسته‌ای یا بمب اتمی پرتوهای رادیواکتیو مختلفی آزاد می‌شوند. پرتوهای گاما و نوترون به راحتی از اجسام جامد مثل پوست و گوشت عبور می‌کنند و کشنده هستند. بتا و آلفا بدلیل طول موج کوتاهتر خطر کمتری دارند و از پوست بدن بداخل نفوذ نمی‌کنند. اما با این وجود اگر ذرات آلفا از راه دهان وارد بدن شوند، بیشترین آسیب را به بدن انسان وارد می‌سازند. باران رادیواکتیو تعداد بیشماری از ذراتی هستند که از ساختمان‌ها و اشیایی که در محل انفجار به هوا پرتاب شده‌اند و با مواد رادیواکتیو ترکیب شده، تشکیل می‌شوند. این باران می‌تواند تا 24 ساعت بعد از انفجار ادامه یابد و ابری شبیه قارچ در منطقه بوجود آورد و در محدوده بسیار وسیعی به زمین بنشیند. به همین دلیل باران رادیواکتیو می‌تواند از خطرناکترین موارد تأثیر انفجار باشد و این خطر تا مادامی که مواد رادیواکتیو پرتوهای خود را از دست نداده‌اند، ادامه دارد که معمولا تا ده برابر نیمه عمر ماده رادیواکتیو می‌باشد. * باقی ماندن عوارض بمب اتمی تا پایان عمر این تشعشعات بر سلول‌هایی از بدن که بطور فعال درحال تقسیم سلولی هستند (مو، مغز استخوان و اعضای تولید مثل) اثراتی جدی می‌گذارند. ورود دوز بسیار بالای پرتوهای رادیواکتیو سیستم عروقی انسان را از بین می‌برد و همچنین می‌تواند در مغز باعث تجمع مایعات گشته و ورم مغزی ایجاد کند. علائم حاصل از این آسیب شامل تهوع، استفراغ، اسهال، تشنج و در نهایت کما و مرگ است. به هنگام دریافت دوزهای بالا به دلیل عدم تعادل مایعات و مواد الکترولیتی در بدن ظرف 10 روز مرگ اتفاق می‌افتد. در دوز متوسط مغز استخوان از بین می‌رود و تولید سلول‌های خونی را مختل می‌سازد و عفونت‌های جدی و خونریزی‌های شدید را باعث می‌شود و فرد ظرف چهار تا پنج هفته جان خود را از دست می‌دهد. بدلایل بالا حتی در زمان دریافت دوز پایین پرتوهای رادیواکتیو احتمال مرگ وجود دارد. بعد از بمباران هیروشیما در ششم آگوست 1945 میزان مرگ و میر ناشی از انفجار، پرتوهای گرمازا و تشعشعات رادیواکتیو به 70.000 نفر بالغ شد و بدنبال تأثیرات ناشی از باران رادیواکتیو تا پایان سال 1945 این آمار به 100.000 نفر رسید. آمار کشته شدگان این حادثه در سال 1950 یعنی پنج سال بعد از بمباران از مرز 200.000 نفر گذشت. البته هیچ کس قادر نبوده و نخواهد بود که آمار دقیقی از افرادی که از آن روز تاکنون در اثر این حادثه جان خود را از دست داده‌اند، بدست دهد. اما تا به امروز انواع وسیعی از آسیب‌های جدی بر سلامتی انسان‌های آن منطقه گزارش شده است، آسیب‌هایی چون سرطان و عوارض روانی ناشی از بمب تا پایان عمر با قربانیان همراه بوده و خواهد بود.