نوزده سال قبل، مردخای وانانو کارشناس تسلیحات اتمی اسراییل در نیروگاه دیمونا دست به کاری زد که درست ترین بود، کاری که افراد دیگر با دانش مشابه درباره فعالیت های هسته‌‌ای اسراییل و تأثیرات آن بر امنیت و دموکراسی اسراییل و کل جهان، می بایست دیر یا زود انجام می دادند. وانانو به افشای فعالیت هایی که تا مدت ها از سوی رژیم صهیونیستی مخفی یا انکار می شد، برای هموطنانش و سایر مردم جهان دست زد. آنچه وی فاش کرد صرفاً این نبود که اسراییل تسلیحات اتمی در اختیار دارد – این موضوع بیش از یک دهه قبل از سوی مقامات اطلاعاتی آمریکا کشف واعلام شده بود – بلکه عکس ها و مصاحبه های وانانو که در روزنامه ساندی تایمز لندن چاپ شد، نشان داد که آمریکاییان و بقیه کشورها، مقیاس و پیشرفت فعالیت های اتمی و کلاهک های هسته ای اسراییل را به ویژه از دهه 70 به بعد، بسیار کمتر از واقعیت تخمین زده بودند. اما بر پایه اطلاعات جدیدی که در سال 1986 وانانو فاش کرد، اسراییل حدود 200 کلاهک موشکی (به جای 20 کلاهک که تصور می شد) در اختیار داشته و به این ترتیب به سومین یا چهارمین قدرت اتمی دنیا پس از انگلیس و فرانسه تبدیل شده بود. پس از 19 سال تولید و فرض ثابت ماندن رتبه اتمی در جهان، اسراییل احتمالاً در حال حاضر نزدیک به 400 سلاح اتمی در اختیار دارد. آیا مردم جهان واسراییل لایق دانستن چنین موضوعی نیستند؟ آیا اقدام وانانو در عین داشتن حداکثر خطر جانی‌ برای وی، شایسته تقدیر و تشکر و تبعیت از آن نیست. جوزف رات بلات، کارشناس هسته ای و مؤسس جنبش پاگواش که به خاطر فعالیت های آن جایزه صلح نوبل را دریافت کرد، سال ها تأکید می‌کرد که اعتماد و اطمینان مورد نیاز در بازرسی ها و توافقنامه های اجرایی در زمینه خلع سلاح هسته ای باید تا حدی بر پایه « اثبات اجتماعی» استوار باشد: یعنی شهامت و وجدان دانشمندان، تکنسین ها و مقاماتی که می توانند فعالیت های هسته ای نقض کننده توافقنامه ها را برای بازرسان فاش کنند. متأسفانه در طول دوره 35 ساله پس از انعقاد NPT شاهد نمونه های زیادی از این نوع به جز مردخای وانانو نبوه ایم. با این حال ارزش سیاسی چنین افشاگری هایی از سوی کسی که مایل به خطر کردن باشد – مانند وانانو، بیش از پیش روشن می شود. برای مثال تصور کنید اگر یک هندی از آماده سازی محرمانه هند برای انجام آزمایش هسته ای و تأثیرات فاجعه بار آن بر امنیت منطقه و دنیا آگاه بود و موضوع را صراحتاً و به موقع به اطلاع عموم مردم جهان می رساند و از آن اشتباه تأسف بار و تحریک شدن پاکستان به آزمایش متقابل پیشگیری می شد. پیامد چنین اقدامی برای آن فرد هندی احتمالاً حبس طولانی مدت همانند وانانو بود؛ با این حال چنین کاری شایسته دریافت جایزه صلح نوبل است و رات بلات نیز از این امتیاز خود به عنوان برنده جایزه نوبل برای تایید اقدام وانانو بارها استفاده کرده است. هم اکنون پس از گذشت دوره کامل 18 ساله حبس – که تقریباً 12 سال آن در سلولی انفرادی به ابعاد دو در سه متر گذشته – دوباره علیه وانانو کیفر خواست تنظیم شده و به دلیل نقض محدودیت های آزادی بیان که آشکارا ناقض حقوق اساسی اوست، در آستانه بازگشت به زندان قرار گرفته است. وی همچنان از ایده خاورمیانه عاری از سلاح هسته ای و از میان برداشتن کل تسلیحات هسته ای دنیا دفاع می کند و هر آنچه در تقویت این دیدگاه خود می داند، بر زبان می آورد. این سخن بی معنی است که افشای اطلاعات بیشتر از سوی وانانو ممکن است امنیت ملی اسراییل را به خطر اندازد – همانطور که رییس سیستم های امنیتی اسراییل اظهار نظر کرده است – هیچ نوع خطری در طول 19 سال گذشته برای امنیت ملی اسراییل از ناحیه افشاگری های وانانو شناسایی نشده است. واضح است که نهی کردن وی از سخن گفتن با خارجیان و روزنامه نگاران خارجی در مورد هر موضوعی یا با هموطنانش درباره مسایل هسته ای با هدف تمدید مجازات او تا مدتی نامعلوم صورت گرفته است. پیام بازدارنده‌ای که این برخورد برای سایر وانانوهای محتمل – چه در اسراییل و چه هر نقطه ای از جهان دارد ــ روشن‌تر ازاین نمی‌تواند منتقل شود. در دنیایی که به وانانوهای بیشتری شدیداً نیاز داریم – مهم تر از همه در ایالات متحده و سایر کشورهای اتمی که بند 6 از تعهدات NPT را نقض کرده اند – آیا این پیامی برای سایر کشورهای دنیا نیست. در جهت شفاف‌ سازی و اثبات وجدان اجتماعی، باید اعتراض بین‌المللی نسبت به کیفرخواست جدیداً تنظیم شده علیه وانانو و محدودیت های مسافرتی و سخن گفتن برای وی صورت گیرد. زمان آن فرا رسیده که بقیه دنیا به مردخای وانانو بیپوندند و از اسراییل بخواهند که جایگاه خود را به عنوان کشوری اتمی با زرادخانه‌های عظیم بپذیرد و ازکلیه کشورهای مجهز به تسلیحات اتمی ــ از جمله اسراییل ، هند و پاکستان، و مهم تر ازهمه آمریکا و روسیه – بخواهند قدم‌های واقعی به سمت تنظیم جدولی زمانی جهت از میان برداشتن تسلیحات اتمی جهان بردارند. احساس می کنم نکته ای را باید حتماً متذکر شوم. من در اوایل دهه 60 به عنوان مشاور پنتاگون در مرکز فرماندهی هسته ای و کنترل برنامه‌های جنگی اتمی، می‌دانستم که سیاست‌های اتمی - اخیر ما که از سوی رابرت مک نامارا معرفی شده بود (در آخرین شماره نشریه فارین پالیسی) «غیر اخلاقی، غیر قانونی از لحاظ نظامی غیر ضروری و بسیار خطرناک» بود. این ویژگی‌ها در اسناد محرمانه‌ای که خواندم و در برخی اسناد که خود می‌نوشتم مشهود بود. من عمیقاً متأسفم که آن اسناد را برای هموطنانم و مردم جهان در آن زمان افشا نکردم، هر چند اگر این کار را می کردم مانند مردخای وانانو به زندان می‌افتادم. اما این نمونه از حقیقت گویی شهامت آمیز، مرا نسبت به مسئولیتم بیدار کرد. امیدوارم ملت‌ها و دولت‌های جهان بر دولت اسراییل فشار آورند تا وانانو را آزاد کند و وی بتواند در سراسر دنیا همانند پیامبر براندازی تسلیحات اتمی سخن براند.