در سینما یک جریان پیوسته نظام یافته فکری به مخاطبان و علاقه مندان ژانر وحشت همواره می خواهد این اندیشه را القا کند که اهریمن همواره از شرق طلوع می کند.این تلقی در نمونه شاخص فیلم «جن گیر» وضوح شگفت آوری داشت، زمانی که پدر مارین در مقابل مجسمه پازوزو (Pazuzu) در سرزمین نینوای عراق قرار گرفت، برای مخاطب روشن بود که اهریمنی که ریگن، دختربچه آمریکایی را تسخیر کرده، همان اهریمنی است که از شرق برخاسته است.
فرمالیست های افراطی داخلی که جریان غالب در مطبوعات رسمی کشور هستند با همفکران ایدئولوژیکشان، چنین کدگشایی هایی متنی را که خود مؤلفان غربی بدان اذعان و اعتراف دارند، توهم توصیف می کنند. اما با استناد به آنچه در سینما در جریان است بار دیگر می توان روشن کرد که این نشانه های نمایشی در فیلم های غربی بدون انگیزش های اندیشه ای و ایدئولوژیک خلق نمی شود.
اما قبل از اشاره به استناد دوم، باید به این مسئله اشاره کرد که گاردین همزمان با اکران جن گیر در انگلستان (دهه هفتاد) نوشت: "سینما تبدیل به کلیسا شد و حالا مردم می توانند به سینما بیایند و با دیدن قدرت شیطان، ایمان خود را به خدا تقویت کنند".
از آن زمان تاکنون گونه خاصی از سینمای وحشت به مخاطبانش می خواهد عظمت شیطان را نشان دهد تا ایمان مخاطبان را به خدا تقویت کند و نکته جالب اینجاست وقتی که مخاطب شرارت شیطان در متن یک اثر نمایشی را درک می کند و ابعادی از حضور و عظمت خداوند را نمی بینید تنها عنصر نمایشی چشمگیر، قدرت انسان مسیحی در کالبد کشیش هاست.
به این ترتیب متن اغلب چنین آثاری، به جای تبدیل شدن به فیلم هایی «ایمان بنیاد»، به باور درک جایگاه پرقدرت شیطان یا اهریمنان مشابه منجر خواهد شد.
در پس جدل فرمولیزه خیر و شر، از منظر اغلب مؤلفان هنری غربی، خدا بر اساس تلقی نیچه ای یا مرده، یا از اداره انصراف جهان انصراف داده است، به همین دلیل برداشت هایی که به مخاطب ارائه می شود، غلبه انسان مسیحی بر هر پلیدی و اهریمن است، تا ساحت انسان زمینی فناپذیر، جنبه خداگونه پیدا کند.
اما شرق ستیزی در آثاری با تم جن گیری و اصرار بر این موتیف که شیطان از شرق طلوع می کند، در سال ۲۰۱۴ فیلم «از شر شیطان نجاتمان ده» (Deliver Us From Evil) تکرار شد.
در روایت این فیلم سرباز آمریکایی در عراق، توسط اهریمن تسخیر می شود و به خاک آمریکا می رود و باز هم توسط کشیش پرقدرت گناهکاری، با تسلط به قدرت های انسانی و صرفاً با خواندن چند دعا، انسان تسخیرشده نجات پیدا می کند.
با توجه به بن مایه های هیجان انگیزی از این دست از منظر سازندگان، امکان ندارد در طول ۱۰ سال اخیر ساخت آثار تلویزیونی و سینمایی با چنین تمی متوقف شود، بلکه چنین وضعیت های نمایشی به شدت گسترش یافته اند و سالانه حداقل چند فیلم با محوریت تسخیر و مبارزه با شیطان ساخته می شود.
فیلم «احضار» یکی از این دست آثار است که قسمت سوم آن با عنوان «راهبه» عرضه شده است. راهبه مقدمه و سرآغاز فیلم «احضار» است و به زندگی کلیسایی و رشد قدیس گونه شخصیت «ایرنه» می پردازد، ایرنه ای که در ابتدا یک راهبه است، اما طی فرآیندی که بخشی از آن را در محل رخدادهای فیلم می بینیم، با تمسک به خون مسیح، تبدیل به جن گیر قهاری می شود.
*باز هم شیطان از شرق می آید، از همان مکانی که دراکولا آمد
اهریمن این بار نیز از شرق طلوع می کند، این بار شرق اهریمنی، شرق اروپاست، همان جایی که به صورت سمبلیک دراکولای برام استوکر از آن (رومانی امروز ترانسیلوانیا) برخاست. شاید خاستگاه روایی دراکولا از شرق است، اما دراکولا در سینما به سمبلی سیاسی از کمونیست در دهه های شصت، هفتاد و هشتاد میلادی تبدیل شد تا اهریمن با هر الگویی از شرق برخیزد.
در این ارتباط باید به این موضوع در متن فیلم اشاره کرد که روایت در روستایی در هوندارا، در جنوب غربی ترانسیلوانیا در نزدیکی کوه های پونا روزا می گذرد، در واقع خاستگاه اهریمنی «والاک» ازجهنم گریخته را به محل زندگی اسطوره باستانی دراکولا نزدیک کرده اند.
اما مسئله مهمی که در مورد فیلم «راهبه» می توان مطرح کرد این است که این فیلم آیا اثری «ایمان بنیاد» به شمار می آید، یا شبیه همان آثاری است که قدرت انسان مسیحی را در متن نمایش برجسته می کند؟
با اغراق های نمایشی در متن مخاطب آثاری نظیر احضار (The Conjuring)، آنابل (Annabelle) و «راهبه» که هر سه از یک خانواده هستند، مخاطب ایمان بیشتری نسبت به شیطان پیدا می کند.
پژوهشگران دینی هم متأسفانه نتوانستند رویدادهای ایدئولوژیک عصر پیشِ رو را که به صورت مرتب در سینما نمود دارد در نسبت با علوم مختلف تفسیر کنند.
عصری که به گفته اغلب «خداباوران» سراسر جهان، عصر انکار خداست. عصری که برخی نئوآتئیست ها در جهان غرب هم معتقدند خداوند از هدایت بشر ناامید شده و دیگر هیچ بشری نماینده او در کره زمین نخواهد بود، در نتیجه غرق شدن در لیبرالیسم و اعتقاد به آزادی تام بشری تنها نسخه حیات بخش انسان است.
گروه دیگری از کوچ خداوند به مکان دیگری سخن می گویند و حواشی بر متن که همان اصول ادیان ابراهیمی است غالب می شود تا جایی که در «سریال فرشتگان در آمریکا» چنین تفاسیری نمود نمایشی پیدا می کند.
در عصر کنونی که برخی معتقدند؛ دورانی را پشت سر می گذاریم که عصر انکاری است که دوران «سکوت خداوند» نامیده شده و با همه این تفسیرها، سینما با دستمایه گونه وحشت، حتی خداناباوران را مجاب به قدرت و عظمت شیطان می کند.
در «راهبه» کفر نمایشی جذاب، مرزشکنی می کند. در صحنه های نخستین می بینیم که در بخشی از کلیسا تابلویی را با عنوان «خدا اینجا پایان می یابد» می بینیم.
فیلم دقیقاً روی همان نگره مورد اشاره انگشت می گذارد و به صورت بسیار ظریفی آن را برجسته می کند. تأکید بر پایان قدرت الهی و اصرار به پایان قلمروی زمینی خداوند نخستین مسئله الحادی است که فیلم آن را طرح می کند.
در سال ۱۹۵۲، در کلیسایی دورافتاده در رومانی، دو راهبه کاتولیک رومی که در صومعه «سنت کارتا» زندگی می کنند، زمانی که آنها برای مهار یک اهریمن ضدمسیحی باستانی، وارد یک تونل می شوند، توسط یک نیروی ناشناخته مورد حمله قرار می گیرند. راهبه اولی کشته می شود و به «خواهر ویکتوریا» می گوید از مهاجم فرار کند، "چون خدا هم نمی تواند او را نجات دهد".
اهریمن قصد تسخیر کالبد راهبه دوم «خواهر ویکتوریا» را دارد اما او خودش را می کشد و بدنش توسط فرنچی (جوناس بلوکت) کشف می شود، یک روستایی که به خواهران در صومعه، مواد اولیه غذایی می رساند.
واتیکان از این مطلع می شود و پدر برک (دامین بشیر) به رم احضار می شود.
سکانداران کلیسای کاتولیک از پدر برک می خواهند با «خواهر ایرنه» که قسم خدمتگزاری به کلیسا را نخورده است، راهی رومانی و کلیسا شوند.
آنها به رومانی سفر می کنند تا بتوانند وضعیت و اتفاق رخداده را بررسی کنند. این اتفاق در حالی می افتد که خواهر ایرنه در یک مدرسه دینی مشغول به آموزش است و سعی می کند با استدلال های علمی دین را به شاگردانش بیاموزد.
تقریباً همان کاری که در بزرگسالی همراه با شوهرش به عنوان یک جن گیر تخصصی انجام می دهد و آن را در فیلم احضار می بینیم. مدیره او ناگهان در کلاسی که او تدریس می کند حرف او را قطع و او را مطلع می کند که برک وارد شده تا همراهی ایرنه در سفرش به رومانی را به اطلاع او برساند.
این دو به رومانی سفر و با فرنچی ملاقات می کنند تا آنها را به صومعه ببرد. آنها بدن ویکتوریا را کشف می کنند و یک کلید را از جسدش برمی دارند. در داخل آنها با راهبه ای روبه رو می شوند که به آنها اطلاع می دهد که راهبه ها شب های پرکار و پردعایی را می گذرانند.
در همین حال شیطان به فرنچی در راه بازگشت به روستا حمله می کند، اما او فرار می کند. ایرنه متوجه می شود برک نخستین مواجهه اش با اهریمن نیست و پدر متوجه می شود ایرنه قدیسی است که در معرض الهام و وحی واسطه ای قرار دارد.
ایرنه نشان می دهد که به عنوان یک دختر، توسط مریم مقدس هدایت می شود. اهریمن به برک حمله می کند و او را در قبر دفن می کند و توسط ایرنه از زنده دفن شدن در قبرستان توسط موجودات شیطانی نجات پیدا می کند.
روز بعد، ایرنه و برک قصد ورود به کلیسا را دارند اما فقط به ایرنه اجازه ورود می دهند. او با برخی از راهبه های دیگر ملاقات می کند و می آموزد که آنها دائماً دعا می کنند تا موجودات شریر را خاموش نگه دارند.
«خواهر اوانا» تاریخچه صومعه را برای او بازگو می کند؛ در «قرون وسطی» صومعه در مکان فعلی، قلعه بزرگی بود و توسط یک دوک ساخته شد.
دوک می خواست حکومت شیطانی خود را از طریق گشودن دریچه ای از جهنم احیا کند و «والاک» (اهریمن بزرگ در محور فیلم) را احضار کرد، اما حین احضار توسط «شوالیه های صلیبی» کشته شد.
شوالیه های صلیبی با گوی بلورینی که حاوی خون عیسی مسیح است دریچه گشوده شده را مسدود کردند. بمب گذاری در طول جنگ جهانی دوم موجب شکاف شد تا این منفذ و جای نفوذ گشوده شود. «پدر برک» منفذ را پیدا می کند و متوجه می شود تمامی ساکنان صومعه مرده اند.
فرانچی برای کمک به ایرنه و برک به صومعه می رود. ایرنه توسط والاک مورد حمله قرار می گیرد. او مثل راهبه ها دعا می کند تا از والاک ایمن باشد و کنار سایر راهبه ها مشغول دعا می شود اما متوجه می شود که هیچیک از راهبه هایی که او دیده و با آنها صحبت کرده بود واقعی نبوده اند و او تنها دعاکننده در صومعه است.
کمی بعد متوجه شد که ویکتوریا آخرین راهبه صومعه بوده است و خودش را به قتل رسانده تا مانع از تسخیر کالبدش توسط شیطان (با نام والاک) شود.
آنچه به عنوان نظریه در این فیلم مطرح می شود این است که والاک را فقط می توان با خون مسیح متوقف کرد. اگر آنها را با خون مسیح که در مجسمه اصلی معبد پنهان شده، از بین ببرند، می توانند نجات پیدا کنند. سپس ایرنه برک را مطلع می کند که خداوند او را دعوت کرده و برک می خواهد او را به موقعیت رسمی نائل کند و او قسم راهبه ای بخورد.
پس از آنکه سه نفرشان در ورودی تونل را باز می کنند، والاک با ایرنه مواجه می شود و ایرنه تسخیر می شود اما از خون مسیح می نوشد و آن را در صورت والاک (راهبه تسخیرشده) می پاشد و خودش را از شیطان تسخیرشده نجات می دهد، اما درون مخزن آب زیرزمینی صومعه می افتد و فرنچی ایرنه را احیا می کند، غافل از اینکه فرنچی تسخیر شده است.
ما در پایان فیلم راهبه به آغاز فیلم احضار خواهیم رسید که بیست سال بعد در سمینار دانشگاه «کلاریون پرون» دانشجویان فرآیند رهایی از تسخیر فرنچی را توسط ایرنه و همسرش تماشا می کنند.
در مجموعه فیلم های «جن گیری» حتی تا بیست سال قبل، انسان مورد تهاجم و تسخیر قرار می گرفت و حالا غیر از انسان، کلیسا و حتی قلمروی پروردگار مورد هجوم و تسخیر است!
تا قبل از مجموعه هایی نظیر «احضار»، «آنابل» و فیلم «راهبه»، در اغلب فیلم هایی با محوریت تسخیر، انسان هدف قرار می گرفت، اما در مقدمه فیلم با جغرافیای اهریمنی روبه رو هستیم.
همین اشاره وسعت افزایش قدرت شیاطینی را به رخ می کشد که در روایت های اسطوره ای و افسانه ای خرده شیاطین محسوب می شود و هنوز قدرت و عظمت شیطان اصلی کمتر در مجموعه های این چنینی نشان داده شده است.
در مدرسه علمی مذهبی که ایرنه در آن مشغول تحصیل است در صحنه ای از سبک آموزش سنتی در مدارس مذهبی انتقاد می شود.
ایرنه در حال آموزش به دانش آموزانی است که دوران راهبگی و کشیشی را پشت سر می گذارند. شاگردان با طرح ماجرای انقراض دایناسورها مفاهیم اثباتی اصول دین را به چالش می کشند. مصداق این چالش ماجرای انقراض دایناسورها است.
در این صحنه با رویکرد پیشرو ایرنه، افرادی نظیر او به آموزش ها و باورهای کلیسایی طعنه می زنند. نسل قدیم کشیش ها موضوعی را باور می کردند و مسائلی را تدریس می کردند که کلیسا تأیید می کرد و در کتاب مقدس مصداق داشت.
این صحنه حتی در فیلم به عنوان مقدمه دراماتیک به این مسئله اشاره دارد که حدود باورها را دین و حالا کلیسا تعریف می کنند و مصادیقی عینی تر و ماورایی تر از وجود دایناسورها هست که کلیسا از آموزش آن طفره می رود.
در فیلم ایرنه اشاره می کند انجیل یک عشقنامه است و تعریف جدیدی از کتاب آسمانی ارائه می کند، در صورتی که کتب آسمانی با وسواس و دقتی خاص مرجع سبک زندگی ادیان است و جواب بسیاری از سؤالات در متون دینی نیست!
این هم یک ترفند زیبا و درجه یک است که در جای جای یک قصه مذهبی نگره های خداناباورانه و آتئیستی گنجانیده شده است و وقتی که «پدر برک» به رومانی می رود درخواهیم یافت در هسته های مخفی یسوعی به مقام و اعتبار افرادی نظیر او «شکارچی معجزه» نسبت داده می شود.
مطالبه کلیسا، شأن قدسی آن را به چالش می کشد. سران کلیسایی به دنبال این هستند تا متوجه شوند که این زمین مقدس هست یا نه، در واقع تعبیر زمین مقدس با آن نشانه ای که در ابتدای فیلم هویدا می شود به استنباط تازه ای می انجامد که راهبه ها می خواهند متوجه شوند.
آیا این زمین نیز تسخیر شده است؟ محدوده شیطانی یا زمین غیرمقدس به دایره ای مکانی گفته می شود که اهریمن در آن پای نگذاشته است. در مقدمه فیلم اهریمن آزاد می شود و هدفش چیست؟ شکار یک جوان کانادایی که در رومانی زندگی می کند؟ یا فیلم اصرار دارد که همچنان بر مسئله از ریخت افتادن نشانه های مقدس تأکید کند؟
«والاک» که در کالبد یک راهبه رفته مثل یک قاتل اسلشری معمولی قصد شکار سه شخصیت اصلی را دارد، با یک صلیب فلزی آتش می گیرد.
ارائه خون عیسی توسط شوالیه های صلیبی از بحث های خاص و چالش برانگیز فیلم است. شوالیه های صلیبی قدیس نیستند، تاریخ از چنین شوالیه هایی به عنوان مسلمان کش ترین افراد یاد خواهد کرد و آنان با یک صحنه و آوردن خون حضرت عیسی (ع) مقدس نخواهند شد. فیلم با این صحنه شوالیه های مسلمان کش را تطهیر می کند.
خون عیسی را در این مکان گذاشته اند و دختر باقیمانده خون مسیح را می نوشد و سپس آن را به سوی والاک در کالبد راهبه پرتاب می کند و این آغازی برای دختری است که در احضار همراه با شوهرش دست به عمل مقدس می زند و جن گیری می کند.