جلوگیری از رشد علمی ایران/ اذعان ۱۷ سال قبل نشریه انگلیسی به هدف تحریم و اغتشاش علیه جمهوری اسلامی +عکس و فیلم

نشریه علمی «نیچر» طی گزارشی که بیش از ۱۷ سال پیش، پس از سفر خبرنگارش به ایران، نوشته، صراحتاً تأکید می کند جمهوری اسلامی می تواند دوباره به تعالی علمی برسد، مگر این که با شورش سیاسی و تحریم مواجه شود.

جالب است بدانید، نشریه ی علمی انگلیسی «نِیچِر»، یکی از سرشناس ترین و پرارجاع ترین مجلات علمی جهان، بیش از ۱۷ سال قبل، در شماره ی ۱۸ می ۲۰۰۵ خود (مصادف با ۲۸ اردیبهشت ۱۳۸۴) طی یک یادداشت سردبیری تحت عنوان «راهپیمایی طولانی ایران[۲]» که پس از سفر «آلیسون آبوت» (خبرنگار ارشد این نشریه در اروپا) به ایران نوشته شده، پاسخ این سؤال را داده است. [عبارت «راهپیمایی طولانی[۳]»، اشاره به عقب نشینی بیش از ۹۰۰۰ کیلومتری ارتش سرخ حزب کمونیست چین تحت رهبری «مائو تسه تونگ» کمونیست انقلابی و بنیانگذار جمهوری خلق چین دارد که مقدمه ی تأسیس این کشور و بعدها اصلاحات فرهنگی گسترده، موسوم به انقلاب فرهنگی، شد.] نیچر صراحتاً می نویسد: تعالی علمی می تواند در ایران [پس از دوران درخشان باستان] مجدداً ظهور کند؛ مگر این که شورش سیاسی اتفاق بیفتد یا تحریم های بیش تر علیه این کشور وضع شود. لازم به یادآوری است که این گزارش، تنها چهار سال پیش از اغتشاشات سال ۱۳۸۸ نوشته شده و جالب این جاست که به نقش تحریم های آمریکا در جلوگیری از پیشرفت علمی ایران نیز اشاره دارد. آن چه در ادامه می خوانید، ترجمه ی مقاله ی سال ۲۰۰۵ نشریه ی نیچر است.

یکی از اهداف اغتشاشات اخیر در ایران، تعطیلی هرچند موقت نهادها و مؤسسات علمی کشور، و بلکه طولانی تر کردن این وقفه در پیشرفت علمی کشور با زدن جرقه ی یک بحران ادامه دار و آشوب داخلی بود. (+)

در همین باره بخوانید:

›› «مرکز اعتدال» : اتاق عملیات اغتشاشات اخیر در عربستان

›› دفاع از اغتشاش و تهدید به حمله نظامی؛ ایران در سند راهبرد امنیت ملی دولت بایدن

›› ایرانی های بد - ایرانی های خوب؛ حمایت آمریکا از اغتشاشگران ایرانی

داستان افرادی که به رغم شرایط نامساعد، موفق می شوند، همیشه دلگرم کننده است؛ و داستان این شماره ی مجله ی نیچر [۱۸ می ۲۰۰۵]، درباره ی گروهی از دانشمندان حوزه ی علوم اعصاب در ایران[۴] نیز از این قاعده مستثنی نیست. چنین موفقیت هایی در تاریخ معاصر ایران کم یاب بوده اند. با این وجود، طی چند سال گذشته، این کشور بودجه ی دولتی بیش تری را در زمینه ی علم سرمایه گذاری کرده و زمینه را برای ظهور تدریجی فضایی فراهم نموده که در آن تحقیقات با کیفیت بالا امکان شکوفا شدن را دارد.

کارگران در یک کارخانه ی تبدیل اورانیوم در حاشیه ی شهر اصفهان مشغول کار هستند. ایران به دلیل تحریم های بین المللی وادار به خودکفایی در بسیاری از علوم و صنایع پیشرفته شده است. اکنون همان کشورهای تحریم کننده، نسبت به پیشرفت های علمی جمهوری اسلامی اعتراض دارند و در این مسیر سنگ اندازی می کنند. (+)

در این دوره، محدودیت های اجتماعی و سیاسی در زندگی ایرانی ها به وضوح کاهش یافته اند. روسری ها در خیابان های تهران گاهی اوقات آن قدر عقب رفته اند که برای جلوگیری از افتادن کاملشان به چسب نر و ماده نیاز است. [چسب نر و ماده، همان نوارهای دوقلوی پارچه ای هستند که یکی از آن ها حلقه های ریز و دیگری قلاب های ریز دارد و با روی هم گذاشتن، به هم می چسبند.] علم نیز از این محدودیت زدایی ها بهره برده است. آیت الله علی خامنه ای، روحانی عالی رتبه ای که عملاً اداره ی کشور را به عهده دارد، نیز از علم سخن می گوید و از کشورش می خواهد که «در همه ی زمینه های علمی اعتمادبه نفس» به دست بیاورند[۵]. این فراخوان در جامعه ی دانشگاهی کوچکی طنین انداز می شود [و گوش شنوا پیدا می کند] که کاملاً از میراث غنی و باستانی ایران در حوزه ی دستاوردهای علمی آگاه هستند.

علاوه بر این، دولت ایران، به رهبری رئیس جمهور منتخب، محمد خاتمی، بودجه ی علمی کشور را افزایش داده است. همچنین اصلاحاتی را انجام داده است که امسال پس از یک مبارزه ی سخت تصویب شدند و به دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقاتی استقلال بیش تری می دهند. ماه فوریه، حقوق دانشگاهیان به شدت افزایش یافت: به این ترتیب، بسیاری از آن ها برای اولین بار پس از انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹، می توانند بدون داشتن شغل دوم، هزینه های زندگی خود را تأمین کنند.

شماری از پرکارترین آزمایشگاه های ایران، مانند «مؤسسه ی مطالعات فیزیک نظری و ریاضیات» [که اکنون «پژوهشگاه دانش های بنیادی» نامیده می شود] در تهران و «مؤسسه ی مطالعات پیشرفته ی علوم پایه» [یا «دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه»] در زنجان، از فرصتی که این بسته ی اصلاحات فراهم کرده، برای بازسازماندهی خود استفاده کرده اند. مؤسسه ی مطالعات فیزیک نظری و ریاضیات می گوید ساختار جدید خود را بر اساس ساختار «انجمن ماکس پلانک» در آلمان طرحی کرده که در آن، مدیران تحقیقات در هر کدام از آزمایشگاه ها کنترل کامل بر بودجه و دستورکار تحقیقاتی آزمایشگاه خود دارند.

در همین باره بخوانید:

›› چرا رهبر انقلاب بر توسعه «هوش مصنوعی» در کشور تأکید کردند؟

›› هشدار مجله آمریکایی درباره انقلاب نظامی ایران در رباتیک و هوش مصنوعی

›› ایران در آستانه دستیابی به فناوری نظامی هوش مصنوعی و «یورش فوجی»

علاوه بر همه ی این ها میزان انتشار مقالات دانشمندان ایرانی در مجلات بین المللی طی یک دهه ی گذشته [منتهی به سال ۲۰۰۵] چهار برابر شده است. میانگین ضریب تأثیر مقالات ایرانی نیز، اگرچه هنوز نسبتاً پایین است، اما نسبت به قبل افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که بسیاری از این پیشرفت ها را می توان صرفاً به تعداد معدودی از محققان نسبت داد. به عنوان نمونه، تعداد مقالات به ازای هر یک از محققان در مؤسسه ی مطالعات پیشرفته ی علوم پایه، تقریباً دو برابرِ نزدیک ترین رقیبش، یعنی دانشگاه صنعتی شریف در تهران است. اصلاحات مذکور به دنبال گسترش پایه های تعالی علمی [و تعمیم بازدهی بالا به سایر نهادها و مؤسسات علمی] در ایران است.

در عین حال، با توجه به انزوای کنونی دانشمندان ایرانی در میان همتایانشان در خارج از این کشور، ممکن است انجام چنین کاری دشوار باشد. تحریم های اقتصادی آمریکا سفر آن ها به نشست هایی را که در آمریکا برگزار می شود، دشوار می کند. و از آن جایی که اکثر تجهیزات علمی شامل قطعات تولید آمریکاست که تحت تحریم قرار دارند، ایرانی ها صرفاً می توانند این تجهیزات را از طریق دلال هایی تهیه کنند که مقصد نهایی آن ها را مخفی می کنند، اما قیمت شان را نیز افزایش می دهند؛ در حالی که دریافت کنندگان تجهیزات از ضمانت کیفیت یا تمهیدات تعمیر و نگهداری نیز محروم می شوند. دانشمندان در ایران تعریف می کنند که چگونه حتی تا دو سال نیز منتظر تحویل یک سفارش مانده اند و نهایتاً محموله ای که دریافت کرده اند حاوی مدل مدنظرشان نبوده است.

شماری از شرکت های بزرگ چینی تا کنون به بهانه ی ارتباط با ایران و نقض تحریم های آمریکا توسط واشینگتن مجازات های سنگینی شده اند. بهانه ی بسیاری از این مجازات ها، انتقال تجهیزات، قطعات، یا فناوری هایی به ایران بوده که منشأ آمریکا دارند. (+)

در همین باره بخوانید:

›› کدام شرکت های بزرگ چینی به خاطر رابطه با ایران نقره داغ شدند؟

›› تفاوت ماهیتی سند همکاری تهران-پکن با برجام از دید اندیشکده آمریکایی

متأسفانه، با توجه به تنش های کنونی بر سر برنامه ی هسته ای ایران، تحریم ها بعید است در کوتاه مدت برداشته شوند. اتفاقاً وضعیت ممکن است به سرعت رو به وخامت بگذارد. حمایت داخلی از توسعه ی علمی و تبادل آزادانه ی نظریه در ایران نیز به هیچ عنوان تضمین شده نیست. رئیس جمهور پس از انتخابات ۱۷ ژوئن تغییر خواهد کرد. یکی از نامزدهای ریاست جمهوری «مصطفی معین»، ایمونولوژیست و وزیر علوم سابق ایران، است که سال ۲۰۰۳ در اعتراض به مخالفت پارلمان با لایحه ی اصلاحات دانشگاهی از دولت استعفا داد. ادامه ی مسیر اصلاحاتی که خاتمی ترسیم کرده مستلزم پیروزی معین در انتخابات است. با این حال، به همان اندازه نیز احتمال دارد انتخابات، رئیس جمهوری را به قدرت برساند که کم تر به اصلاحات یا آزادی علمی علاقه مند است.

دانشمندان ایرانی ای که توانسته اند گروه های تحقیقاتی قوی را گرد هم جمله کنند، با دقت از سیاست دوری کرده اند. با این حال، این افراد به طرز قابل ستایشی مصمم هستند تا زیرساخت تحقیقاتی ای در کشورشان ایجاد کنند که دوامش از دوران شغلی خودشان بیش تر باشد. دانشمندان در همه جا باید از هر فرصتی که به دست می آورند برای کمک به این تلاش های مردمی استفاده کنند.

تیتر مجله ی آمریکایی «تایم» در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۸: «فوق لیسانس، ۱۶ سال سابقه، و دو شغل اضافی دارم، و پلاسمای خونم را می فروشم تا قبض هایم را بپردازم؛ من یک معلم در آمریکا هستم.» (+)

در همین باره بخوانید:

›› روایت تکان دهنده مجله تایم: معلمان آمریکایی که برای ادامه زندگی «خون» و «لباس» خود را می فروشند