ایران و آمریکا دیگر به دنبال احیای توافق هسته ای نیستند
سه‌شنبه ۹ خرداد ۱۴۰۲ ساعت ۱۲:۰۴
اندیشکده آمریکایی فاتحه برجام را خواند/ ایران و آمریکا دیگر به دنبال احیای توافق هسته ای نیستند +عکس و فیلم
ایران شناس
سرشناس آمریکایی می نویسد: بایدن از ترس تبدیل شدن توافق با ایران به یک
مسئله انتخاباتی به دنبال
ایران شناس
سرشناس آمریکایی می نویسد: بایدن از ترس تبدیل شدن توافق با ایران به یک
مسئله انتخاباتی به دنبال احیای برجام نیست. ایران نیز ترجیح می دهد تا
انتخابات بعدی آمریکا اهرم فشارش را تقویت کند.
با وجود آن که ایران، آمریکا و اعضای اروپایی برجام هنوز به طور رسمی زمان
مرگ توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ را اعلام نکرده اند، اما هرچه زمان بیش تری
می گذرد، امیدها برای احیای این توافق کم رنگ تر می شود. آمریکا که در
دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ از برجام خارج شد، هنوز حاضر نیست بهای
بازگشت به توافق را پرداخت کند و ایران نیز حاضر نیست به توافقی بازگردد که
رؤسای جمهور آینده ی آمریکا نیز به راحتی می توانند دوباره زیر آن بزنند.
کارگران در یک کارخانه ی
تبدیل اورانیوم در حاشیه ی شهر اصفهان مشغول کار هستند. در حالی که طرف های
امضاکننده ی برجام دیگر امید چندانی به احیای آن ندارند، ایران با
غنی سازی اورانیوم تا درصدهای بالا، ضمن رفع نیازها و تداوم پیشرفت های
هسته ای خود، اهرم فشارش را برای هرگونه مذاکرات احتمالی در آینده تقویت
می کند. از سوی دیگر، دولت بایدن از ترس فضای داخلی آمریکا اقدامی در جهت
احیای توافق هسته ای انجام نمی دهد و عملاً روزبه روز اهرم فشار آمریکا را
ضعیف تر می کند. (+)
در این میان، اندیشکده ی آمریکایی «استیمسون» طی گزارشی تحت عنوان «مرثیه ای برای توافق ایران[۱]» عملاً این توافق را مرده دانسته است. «باربارا اسلاوین[۲]»
کارشناس سرشناس آمریکایی در امور ایران، که نویسنده ی این گزارش است، با
اشاره به تصمیم یک جانبه ی ترامپ در خروج از برجام و بی میلی دولت بایدن و
دولت ایران به احیای این توافق، می نویسد بحران اوکراین و ظهور چین موجب
شده اند تا احیای توافق هسته ای از فهرست اولویت های آمریکا و اروپا خارج
شود. آن چه در ادامه می خوانید گزیده ای از گزارش اندیشکده ی استیمسون است.
لازم به ذکر است که مشرق
صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و
دیدگاه های محافل رسانه ای-اندیشکده ای بین المللی این گزارش را منتشر
می کند و دیدگاه ها، ادعاها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.
۸ می پنج سال پیش، «دونالد ترامپ» رئیس جمهور وقت آمریکا، یک جانبه از توافق هسته ای ایران خارج شد؛ با این استدلال[۳]
که می تواند برای جلوگیری از دستیابی تهران به توانایی ساخت مخرب ترین
سلاح جهان و مقابله با دیگر چالش های ایران مقابل منافع آمریکا در
خاورمیانه، راه بهتری پیدا کند. در آن زمان،
ایران به توافق سال ۲۰۱۵، موسوم به «برنامه ی جامع اقدام مشترک» (برجام)،
پایبند بود: کم تر از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای پایین داشت و اجازه ی
نظارت مستمر آژانس بین المللی انرژی اتمی بر تأسیسات هسته ایش را می داد.
به علاوه، سربازان آمریکایی را در سوریه و عراق نمی کشت و موشک ها و
پهپادهایش پالایشگاه ها و نفتکش های همسایگانش را هدف نمی گرفتند. ضمناً
داشت تلاش می کرد میان روابطش با مهم ترین شریک اقتصادی خود، یعنی چین، و
تداوم روابط تجاری با اتحادیه ی اروپا تعادل برقرار کند.
سخنرانی دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا، درباره ی خروج از برجام [دانلود]
اکنون نوار را بزنید جلو؛ به سال ۲۰۲۳: همه ی جنبه های چالش ایران حالا بدتر شده اند. ایران اکنون آن قدر اورانیوم با غنای بسیار بالا دارد که برای ساخت چندین بمب هسته ای کافی است[۴]؛
و آژانس بین المللی انرژی اتمی فقط می تواند به صورت سَرسَری فعالیت های
هسته ای این کشور را راستی آزمایی کند. شبه نظامیان تحت حمایت ایران در
سوریه اخیراً یک پیمان کار آمریکایی را کشتند[۵]. به علاوه، ایران همچنان تأثیرگذارترین بازیگر خارجی در عراق است[۶]؛ کشوری که آمریکا دو دهه پیش به آن حمله کرد تا رژیمی را از میان ببرد که در آن زمان آن را تهدید بزرگ تری [از ایران] می دانست. سیاستمداران
ایرانی که از توازن میان شرق و غرب در سیاست خارجی حمایت می کردند، به
حاشیه رانده شده اند؛ در عوض، تهران کاملاً به سوی چین و روسیه سوق پیدا
کرده است؛ تا جایی که برای جنایت علیه اوکراینی ها به مسکو پهپادهای
مرگ بار می دهد. در داخل ایران، دولت، سرکوب کننده تر و مردم، فقیرتر
شده اند. دولت ابراهیم رئیسی در سرکوب مخالفت های
گسترده ی مردمی به مشکل برخورده است؛ تا جایی که برای بیمار کردن دختران
دانش آموز از عوامل شیمیایی استفاده می کند[۷]
تا آن ها را به وحشت بیندازد و مجبور کند همچنان حجاب اجباری را رعایت
کنند [طبق ادعای یک نویسنده ی ناشناس در اندیشکده ی آمریکایی «استیمسون»].
نویسنده ی
گزارش، ادعای بی اساسِ دست داشتن دولت ایران در مسمومیت دختران مدرسه ای
را به استناد یکی از یادداشت های اندیشکده ی آمریکایی «استیمسون» مطرح
می کند که به صورت ناشناس منتشر شده است. استیمسون نویسنده ی مرموزش را
صرفاً یک «تحلیلگر مستقر در تهران» معرفی کرده است. (+)
به رغم
تلاش های دولت جو بایدن، اروپایی ها، و اوایل، روسیه و چین، برای احیای
برجام، این اتفاق نمی افتد. به نظر می رسد بایدن که قصد دارد برای دور دوم
نامزد ریاست جمهوری شود، اصلاً دلش نمی خواهد توافقی با تهران انجام دهد که
ممکن است به یک مسئله ی انتخاباتی تبدیل شود. اروپایی ها بر جنگ
اوکراین متمرکز شده اند و از ایران به خاطر روابط نظامی روبه رشدش با روسیه
و همچنین وحشیگری اش در داخل، خشمگین هستند. اروپا
که پس از اعمال مجدد تحریم های آمریکا توسط ترامپ، در تداوم تجارت با
ایران ناکام بوده، کانال های دیپلماتیک خود را با تهران حفظ کرده، اما
اهرم های فشارش نسبت به پنج سال پیش به شدت ضعیف شده اند.
روسیه
که زمانی یکی از شرکت کنندگان کلیدی در مذاکرات هسته ای [و متحدان غرب در
جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای] بود، اکنون ارزش بیش تری برای
برقراری اتحاد با کشور دیگری قائل است که [مانند خودش] تحت تحریم های سنگین
قرار دارد. همسایگان عرب ایران که زمانی کاملاً طرفدار غرب بودند و در
بهترین حالت به برجام بدبین، و بعضاً با آن مخالف، بودند، اکنون آرزو
می کنند می توانستند برجام را دوباره احیا کنند؛ و خودشان دارند مستقلاً با
تهران توافق امضا می کنند و روابطشان را با قدرت جهانی روبه ظهور
رقیب آمریکا، یعنی چین، تقویت می نمایند. بر همین اساس، عربستان با هدف
پایان دادن به جنگ در یمن و حفاظت از زیرساخت های آسیب پذیر و برنامه های
بلندپروازانه ی توسعه ی اقتصادی اش، برای نهایی کردن آن چه به منزله ی
آتش بس با تهران است، به چین روی آورد[۸].
امارات که روی کاغذ هنوز هم شریک صمیمی آمریکاست، طبق برخی گزارش ها به
چین اجازه داده است ساخت یک پایگاه نظامی در خلیج فارس را از سر بگیرد[۹].
سندی که روزنامه ی
آمریکایی «واشینگتن پست» ادعا می کند از وزارت دفاع آمریکا به بیرون نشت
کرده، موقعیت پایگاه های نظامی ای را نشان می دهد که گفته می شود چین در
خاورمیانه احداث کرده یا قصد احداث آن ها را دارد. یکی از این پایگاه ها که
در حال ساخت است، در خاک امارات قرار دارد که یکی از متحدان آمریکا محسوب
می شود. (+)
یک فروند پهپاد تهاجمی
میان ارتفاع و بلندبرد «وینگ لونگ ۲» ساخته ی کمپانی چینی «گروه صنایع
هواپیمایی چنگدو» در نمایشگاه هوایی دبی در ماه نوامبر سال ۲۰۱۹. چین طی
سال های اخیر به بسیاری از متحدان سنتی آمریکا تسلیحات و تجهیزات نظامی
فروخته است. (+)
در سوی دیگر، ایران علاقه ی چندانی به تلاش برای احیای توافقی نشان نمی دهد که آمریکا آن قدر راحت آن را نقض کرد.
برجام، محصول ۱۲ سال مذاکرات دشواری که سال ۲۰۰۳ توسط بریتانیا، فرانسه، و
آلمان آغاز شد، حتی در قالب یک قطعنامه ی شورای امنیت سازمان ملل نیز
رسمیت پیدا کرده بود. ایرانی ها می گویند اگر با
وجود همه ی این ها ترامپ توانست از این توافق خارج شود، چه دلیلی وجود دارد
که، در صورت احیای توافق، یک رئیس جمهور دیگر در آمریکا دوباره همین کار
را تکرار نکند. بنابراین ایرانی ها معتقدند بهتر است منتظر نتایج انتخابات
۲۰۲۴ آمریکا باشند و به تقویت اهرم فشارشان، در قالب جمع آوری اورانیوم با
غنای بسیار بالا و دانش هسته ای، ادامه دهند.
رآکتورهای هسته ای در
تأسیسات نطنز در ایران. ایران به جای اعتماد به وعده های بایدن درباره ی
احیای برجام، تصمیم گرفته است اهرم فشار خود را قوی کند تا در هرگونه
مذاکرات احتمالی در آینده برگ های چانه زنی بیش تری برای وادار کردن آمریکا
به پایبندی به تعهدات خود داشته باشد. (+)
آمریکا
و متحدانش که سرشان گرمِ اوکراین و چین است، امیدوارند از بروز یک بحران
جدید در خاورمیانه جلوگیری کنند. با این وجود، اوضاع مرتباً پیچیده تر
می شود. اسرائیل همچنان یک نقطه ی ابهام است: بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر
اسرائیل، که درگیر بحران داخلی است، تهدیدهای خود مبنی بر توسل به ابزار
نظامی برای کند کردن پیشرفت های هسته ای ایران را تکرار می کند[۱۰]. ایران نیز به نوبه ی خود دچار بی ثباتی است، دولت این کشور با مخالفت مداوم مردمی و بحران احتمالی جانشینی رهبرش مواجه است. منطقه در حال تغییر است، اما مشخص نیست در چه جهتی. هژمونی آمریکا رو به زوال است، اما هیچ جایگزین مناسبی برای آن وجود ندارد.
چین هنوز قادر به حفظ آزادی دریانوردی در خلیج فارس یا میانجیگری در
درگیری های ریشه داری مانند مناقشه ی اسرائیلی ها و فلسطینی ها نیست[۱۱]؛
مناقشه ای که ایران مدت ها از آن بهره برداری می کند. چین تا کنون از اهرم
اقتصادی خود برای تحت فشار قرار دادن ایران در موضوع هسته ای استفاده
نکرده است؛ در عوض از خرید نفت ایران (که به خاطر تحریم های آمریکا، تخفیف
زیادی دارد) سود می برد.
ناوچه ی موشک انداز روسی
«ولیکی اوستیوگ» (چپ) از بندری در شهر «طرطوس» در سوریه عازم مأموریت
گشت زنی در دریای مدیترانه می شود. دو زیردریایی دیزلی-برقی روسی پروژه ی
۶۳۶/۳ کلاس «وارشاویانکا» (نسخه ای از کلاس «کیلو») نیز در سمت راست تصویر
دیده می شوند. پایگاه دریایی روسیه در طرطوس، تنها پایگاه دریایی این کشور
در خارج از کشورهای شوروی سابق است. معادلات قدرت در خاورمیانه در حال
تغییر است و آمریکا تا حدی به تصمیم خود و تا حدی در نتیجه ی این تحولات،
دارد سلطه ی خود بر خاورمیانه را از دست می دهد. (+)
تحریم ها به وضوح نتیجه ی معکوس داشته اند. چنان که این تحلیلگر و دیگران استدلال کرده اند[۱۲]، حداقل
باید به همان اندازه[ای که تلاش صرف تحریم ایران می شود،] تلاش کرد تا آن
دسته از محدودیت های آمریکا که کمک به ایرانی های عادی را دشوارتر می کنند و
صرفاً انحصار دولت بر ارزهای پرمبادله[۱۳] را تقویت می نمایند، کاهش یابند.
دیپلماسی همچنان تنها گزینه ی عملی است؛ هرچند در حال حاضر دشوار است.
ارتباط ها برای آزادی گروگان های آمریکایی و اتباع دیگر [از ایران] و تشویق
ایران به افزایش شفافیت درباره ی پیشرفت های هسته ایش ادامه دارد. اگرچه
دولت بایدن می گوید گزینه ی نظامی، آخرین راه حل است، اما با توجه به
پراکندگی سایت های هسته ای ایران و دانشی که مهندسان ایرانی به دست
آورده اند، همین الآن هم برای راه حل نظامی خیلی دیر شده است. چالش های دیگر ایران نیز از طریق راه حل های ساده قابل حل نیستند. این وضعیت، نویسنده را به یاد آهنگ قدیمی «جونی میچل[۱۴]» با این بند برگردان می اندازد: «نمی دانی چه داری، تا وقتی از دستش بدهی.» خدابیامرز، برجام!
