وزارت دادگستری آمریکا ماه پیش از انهدام چند شبکه سایبری تأمین مالی تروریسم خبر داد که القاعده، و داعش را پوشش می دادند. این وزارتخانه مدعی شد که اقدام مذکور بزرگ ترین مورد مصادره ارزهای دیجیتال سازمان های تروریستی بوده است. این موضوع نشان داد که آمریکا به طور فزاینده ای از تحریم های مالی و دیگر انواع اقدامات اقتصادی قهری جهت خنثی سازی تهدیدات یا تغییر رفتار یک کشور بهره می گیرد.
زرادخانه آمریکا برای تحریم های مالی
در این خصوص می توان ایران را مثال زد. فشارهای مالی آمریکا ضد ایران موجب شده اند تا این کشور گرفتار رکود اقتصادی عمیق شود و پیکار «فشار حداکثری» دولت ترامپ نیز اوضاع را وخیم تر ساخته است. کارایی تحریم های مالی به چند عامل مهم و حیاتی بستگی دارد. دو مورد از مهم ترین آنها سلطه دلار به عنوان یک واحد پولی ذخیره ای جهانی و توانایی واشنگتن در خصوص کنترل جریان تراکنش هاست.
چند سلاح در زرادخانه تحریم های مالی موجود هستند. سه مورد از معمول ترین آنها عبارتند از مسدودسازی حساب های بانکی، مصادره دارایی ها، و قطع دسترسی به جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی که به سیستم سوئیفت معروف است. آمریکا بهره گیری از سلاح های مالی و اقتصادی را پس از ۱۱ سپتامبر شدت بخشید، اما استفاده دونالد ترامپ از دلار به عنوان یک سلاح و ابزار سیاست خارجی موجب شده تا این تاکتیک فشار به سطح جدیدی ارتقا یابد.
ایران، چین و روسیه به دنبال پایان بخشیدن به سلطه دلار
در واکنش به سلطه دلار در سیستم مالی جهانی، چند کشور ــ از جمله ایران، چین، و روسیه ــ به جستجوی جایگزینی برای وضعیت موجود رفته اند. اما آنها به دنبال چرخش به سمت یک واحد پولی مستقل منتشرشده توسط یک بانک مرکزی نیستند ــ تهدید نوظهوری که متوجه سلطه دلار شده در واقع رشد و پذیرش ارزهای دیجیتال و همچنین تکثیر سیستم های تسویه بلاک چین است.
تابلوی ارز دیجیتال پترو در محل ساختمان وزارت جوانان و ورزش در کاراکاس پایتخت ونزوئلا، ۲۰۱۸. عکس: بلومبرگ
ونزوئلا که در معرض تحریم های سنگین آمریکا قرار دارد، در ماه فوریه ۲۰۱۸ تلاش کرد ارز دیجیتال مختص خود را راه اندازی کرده و بدین طریق فشارهای مالی از طرف آمریکا را دور بزند و با ابرتورم در کشور مقابله کند. پترو که پشتوانه آن نفت بود شکست سختی خورد ــ اما تجربه کاراکاس امکان برخورداری از یک ارز دیجیتال ملی را مطرح نمود.
همان سال، ایران اعلام کرد که یک ارز دیجیتال ملی با بهره گیری از فناوری بلاک چین راه اندازی می کند تا بدین طریق یک زیرساخت مالی جدید به وجود بیاورد که با تحریم های وضع شده تحت هدایت آمریکا ارتباطی ندارد و از این تحریم ها متأثر نمی شود. بلافاصله پس از اعلام این برنامه، بانک مرکزی ایران پیش نویس ساختار حقوقی صدور یک ارز دیجیتال را بر پایه هایپرلجر فابریک فناوری منبع باز بلاک چین ارائه نمود.
این نکته تا حدودی طنزآمیز است: کد منبع باز هایپرلجر فابریک با هدف امکان پذیر ساختن قابلیت ردیابی بلاک چین و ممانعت از بهره گیری از کودکان کار، سرقت منابع طبیعی، خسارات زیست محیطی، و دیگر رویه های تجاری مشکوک ارائه شد، اما عملاً به یک موهبت برای کشورهایی که می خواهند سیستم را دور بزنند تبدیل شده است.
گام سریع ایران در عرصه ارزهای دیجیتال
ایران عملکرد سریعی داشته است. این کشور در ماه ژانویه سال قبل چارچوب تنظیم مقرراتی «نسخه ۰.۰» را منتشر کرد که طبق آن ارزهای دیجیتال جهانی به رسمیت شناخته می شدند و برای معامله آنها مجوز صادر می شد، اما استفاده از آنها جهت انجام پرداخت های داخلی را ممنوع می کرد. اوایل سال جاری، نهادهای تنظیم مقرراتی ایران فروش مجوز استخراج ارزهای دیجیتال را مجاز اعلام کردند؛ بیش از ۱۰۰۰ مجوز توسط وزارت صنعت و معدن و تجارت صادر شد که بسیاری از آنها برای شرکت های خارجی به خصوص از کشور ترکیه بود.
در ماه آوریل، شرکت ترکیه ای استخراج ارزهای دیجیتال موسوم به آی ماینر یک طرح بلندپروازانه جهت ایجاد ۶۰۰۰ دکل استخراج به ارزش ۳/۷ میلیون دلار را در استان سمنان کلید زد. چنین پروژه هایی بدان معنا هستند که این صنعت به طور بالقوه قادر است ۵/۸ میلیارد دلار به اقتصاد شکننده این کشور واقع در خاورمیانه تزریق کند.
با اینکه احتمال آن نمی رود که سلطه آمریکا در معرض تهدید قرار گیرد، اما پیامدهای یک سیستم مالی جایگزین را نباید دست کم گرفت. یک ارز دیجیتال ملی می تواند آزاردهنده ترین مشکل موجود در تجارت بین الملل ــ لازمه برخورداری از یک واحد پولی ذخیره ای ــ را برطرف سازد.
چین در حال حاضر بیش از نیمی از ظرفیت استخراج دیجیتال در دنیا را داراست. عکس: خبرگزاری فرانسه
پکن مسیر متفاوتی را در پیش گرفته است. چین در حال حاضر بیش از نیمی از ظرفیت استخراج دیجیتال در دنیا را داراست. با اینکه چین به دنبال تبدیل شدن به اقتصاد برتر دنیاست، اما یوان هنوز همگانی نشده و یک تهدید فوری برای سلطه دلار محسوب نمی شود. با این وجود، صحه گذاشتن چین بر نوعی شیوه پرداخت مبتنی بر یک ارز دیجیتال ملی چالش مستقیمی متوجه آمریکا می کند. اندازه بازار داخلی چین در کنار استفاده گسترده مردم این کشور از شیوه پرداخت موبایلی و برتری این کشور در حوزه تجارت جهانی می تواند به استفاده گسترده از «یوان دیجیتال» بیانجامد.
بانک مرکزی چین در ماه آوریل یک برنامه آزمایشی ارز دیجیتال ارائه نمود که به چهار شهر شنزن، سوجو، چنگدو، و شیونگان محدود می شد. تجربه چین در حوزه ارزهای دیجیتال می تواند به ایران کمک کند، به ویژه از آن جهت که ایران روز به روز بیشتر به این غول آسیایی وابسته می شود. با این حال، ارزهای دیجیتالی که این دو کشور مدنظر دارند کاملاً با هم تفاوت دارند.
رقابت برای کنترل بر ساختار مالی دنیا
چین قصد دارد الگوهای هزینه کرد شهروندان خود و انحراف از معیارها را از نزدیک پایش کند. این امر به نهادهای تنظیم مقرراتی امکان می دهد تا با صنعت بانکداری سایه ــ که ارزش آن ۴/۸ تریلیون دلار برآورد می شود ــ مبارزه کند و کنترل دولتی سختگیرانه تر بر اقتصاد را امکان پذیر می سازد.
برعکس، ایران قصد دارد از ارز دیجیتال خود صرفاً در بازار انرژی بین المللی استفاده کند و از بکارگیری آن در داخل که می تواند وضعیت شکننده موجود را بی ثبات کند، اجتناب ورزد.
دولت آمریکا که از بلندپروازی های ایران در حوزه ارزهای دیجیتال مطلع است، در واکنش به این امر گام هایی برداشته است. در ماه دسامبر ۲۰۱۸، «قانون مسدودسازی موارد تأمین مالی غیرقانونی ایران» در کنگره آمریکا تصویب شد. قانون مذکور ایران را به وضع تحریم های بیشتر در صورت طراحی یک ارز دیجیتال ملی تهدید می کرد. یک مصوبه متعاقب نیز خواستار افزایش تحریم ها ضد نهادها یا اشخاصی شد که ایران را در خصوص طراحی ارز دیجیتال ملی خود یا حتی تسهیل استفاده از آن یاری می کردند. این امر می تواند چین را در مضیقه قرار دهد، آنهم در شرایطی که تنش میان چین و آمریکا همچنان رو به افزایش است.
اما آمریکا در راستای محافظت از سلطه دلار، باید فوراً در خصوص راه اندازی دلار دیجیتال اقدام کند. آمریکا تا به اینجای کار از خود تزلزل نشان داده و هنوز گرفتار بحث و جدل بر سر مجاز دانستن ارزهای دیجیتال است.
بخشی از توجهات در ارتباط با جنگ فناوری میان واشنگتن و پکن تا به اینجای کار به سمت هواوی معطوف شده است. اما دستاورد بزرگ تر در واقع کنترل بر ساختار مالی دنیاست ــ و تلاش های چین در حوزه ارزهای دیجیتال موجب شده اند این کشور از برتری بزرگی در این حوزه برخوردار شود. استفاده آمریکا از دلار به عنوان یک سلاح و یک ابزار سیاست خارجی، به سلطه دلار به عنوان یک ارز ذخیره جهانی بستگی دارد. اما واحدهای پولی الکترونیکی یک تهدید نوظهور متوجه سلطه دلار کرده اند و برتری جویی پکن در این زمینه می تواند ساختار مالی دنیا را تحت کنترل چین دربیاورد.