تحلیلگران هشدار می دهند که روابط آمریکا و چین با سرعتی بی سابقه در حال تخریب است و این وضعیت می تواند تشدید شده و به درگیری نظامی کامل بین دو کشور منتهی شود.

 ماه گذشته دیپلمات های ارشد چین و آمریکا برای اولین بار پس از حدود یک سال در هاوایی ملاقات کردند و امید زیادی به این ملاقات بسته بودند زیرا این ترس وجود داشت که تنش های تند بین دو کشور کم کم به جنگ منتهی شود. ملاقات محرمانه بین مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا و یانگ جیه چی، معاون ارشد دیپلماتیکشی جین پینگ، رئیس جمهور چین، شاید تصادفاً- در بندر پرل رخ داد؛ محلی بسیار مهم در تاریخ آمریکا و جهان که حدود ۸۰ سال قبل به دست ژاپن بمباران شده بود.

این دو قدرت در حوزه های اقتصادی و فنی به اختلاف خورده اند و گرفتار یک جنگ سرد جدید هستند. پکن و واشنگتن در دوره ویروس کشنده کرونا وارد بازی جهانی اتهام زنی شدند و تقریباً در هر حوزه ای، از تنش های تجاری گرفته تا دریای جنوب چین، تایوان، شین جیانگ و هواوی با هم اختلاف دارند.

بدتر از آن، مشاجره اخیر دو کشور بر سر تحمیل قانون امنیت ملی پکن در هنگ کنگ تندروهای هر دو طرف را جسورتر کرده و تخریب روابط را تسریع کرده است و دو اقتصاد برتر جهان را در معرض مقابله ای لجوجانه و خطرناک قرار داده است.

تعجبی ندارد که نشست دو روز و هفت ساعته بین یانگ و پمپئو نتواند تأثیر زیادی بر نجات روابط در حال سقوط دو کشور داشته باشد یا جنگ کلامی آنها را به آشتی مدنظرشان برساند.

بی اعتمادی و دشمنی فزاینده بین پکن و واشنگتن نه تنها رقابت چین-آمریکا را قطعی تر کرده است، بلکه جهان را نیز به شدت دوقطبی کرده و همزمان تردید، سردرگمی و مشکلات اقتصادی در بحبوحه بحران جهانی ویروس کرونا افزایش یافته است.

سال ۲۰۲۰ آزمونی سخت برای آمریکا و چین است

مقامات دولتی و کارشناسان هشدار داده اند که از آنجا که روابط رسمی و دانشگاهی دو کشور بسیار محدود شده اند و ضربه گیرهای سنتی مثل روابط تجاری، گردشگری و تحصیلی تقریباً بی اثر شده اند، روابط چین-آمریکا با سرعتی بی سابقه در حال تخریب است.

گراهام آلیسون، استاد علوم سیاسی در دانشگاه هاروارد می گوید:

«ادامه سال ۲۰۲۰ آزمونی سخت برای آمریکا و چین است که می توان آن را با پنج ماه آخر سال ۱۹۴۱ در روابط آمریکا و ژاپن مقایسه کرد.»

آلیسون گفته است که حمله هوایی غافلگیرانه ژاپن به بندر پرل در ۷ دسامبر ۱۹۴۱، که آمریکا را وارد جنگ جهانی دوم کرد، فراتر از تصور واشنگتن بود و واشنگتن تصورش را هم نمی کرد که «کشوری با کمتر از یک چهارم وسعت آمریکا ناگهان به قدرتمندترین کشور جهان حمله کند».

او می گوید:

«اما نباید فراموش کنیم که وقتی می گوییم چیزی غیرقابل تصور است، بدان معنا نیست که آن اتفاق در جهان واقعی ناممکن است، بلکه فقط ذهن ما قادر به تصور آن نیست.»

اگرچه ظاهراً هیچ کدام از این دو کشور علاقه ای به جنگی فاجعه بار ندارند، اما برخی تحلیلگران می گویند که باز هم خطر جنگی برنامه ریزی نشده رو به افزایش است.

مالکوم دیویس، تحلیلگر ارشدِ موسسه سیاست راهبردی استرالیا می گوید:

«چین ویروس کرونا را به چشم فرصتی برای بهره برداری از ضعف های آمریکا قلمداد کرده است و بنابراین مشتاق است که اختلافات ارضی خود را هم با توسل به زور حل کند. به نظرم احتمال زیادی دارد که محاسبات پکن مبنی بر اینکه آمریکا تمایل یا توان واکنش نظامی را ندارد، اشتباه از آب دربیاید».

یوان پنگ، رئیس موسسه چینی روابط معاصر بین الملل، اندیشکده ای حکومتی در پکن، جهانِ بعد از ویروس کرونا را با وضعیت بعد از جنگ جهانی اول در بیش از یک قرن قبل مقایسه می کند.

پکن باید برای مقابله نظامی با واشنگتن آماده باشد

اندیشکده یوان قبلاً هم گفته بود که پکن باید برای مقابله نظامی با واشنگتن آماده باشد که شدیدترین واکنش در برابر چین پس از سرکوب های میدان تیان آن من در سال ۱۹۸۹ خواهد بود.

وانگ یی، وزیر امور خارجه چین هفته قبل این ادعا را که چین قدرتی تجدیدنظرطلب است و سعی دارد که نفوذش در جهان را با هزینه آمریکا گسترش بدهد رد کرد. او گفت:

«چین هرگز نخواسته که آمریکا را به چالش بکشد یا جانشین آن شود یا وارد مقابله با آمریکا شود».

به هرحال وانگ در اقدامی کم سابقه پذیرفت که دو کشور در بدترین چالش خود از زمان شروع روابط رسمی خود در سال ۱۹۷۹ هستند. او گفت که این چالش بیشتر به دلیل قضاوت راهبردی نادرست واشنگتن و پارانویای به سبکِ مک کارتی است.

از دید پکن، خطرناک ترین آزمون برای حیاتش مقابله نظامی با آمریکا و به رسمیت شناختن حکومت تایوان از سوی آمریکاست. گفتگوهای دوستانه مکرر بین سیاستمداران آمریکایی حامی تایوان و نیروهای استقلال طلب در جزیره خودمختار باعث افزایش خشم پکن شده است.

از نظر واشنگتن، اظهارات آشتی جویانه وانگ برای کاهش دیدگاه های متناقض بین نخبگان سیاسی آمریکا یا درک عمومی آمریکاییان از چین کافی نبوده است؛ درکی که امروزه و به ویژه به دلیل ظهور همه گیری کووید-۱۹ به شدت منفی شده است.

روابط چین و آمریکا به نقطه ای بدون بازگشت رسیده است

گل لافت، مدیر همکارِ موسسه تحلیل امنیت جهانی در واشنگتن گفته است که آمریکا قبلاً در حالت خویشتن داری کامل بوده است تا اینکه روابط به نقطه ای بدون بازگشت رسیده است و بی اعتمادی شدیدی بین دو کشور ایجاد شده و حتی روابط مردم دو کشور نیز در حال نابودی است.

برای دهه ها، رهبران سیاسی و نظریه پردازان آمریکایی بر سر تعامل با چین برای رشد بیشتر آن و محدود کردن رشد آن اختلاف داشته اند زیرا چین می تواند به رقیبی تبدیل شود که جایگزین شوروی در دوره بعد از جنگ سرد باشد.

سیاست آمریکا در مقابل چین در طول سال ها به شدت تحت تأثیر ترس از ظهور یک قدرت بزرگ جدید در اوراسیا و اتحاد بین پکن و مسکو بوده است.

در گزارش رویکرد راهبردی ترامپ در مقابل چین، که کاخ سفید در ماه می منتشر کرد، واشنگتن رسماً پذیرفته است که سیاست تعاملش در چهل سال اول روابط متقابل، که با هدف تغییر سیاسی در چین از طریق باز گذاشتن بازارها بود، شکست خورده است.

چندین نسل از نخبگان سیاسی آمریکا، از جمله روسای جمهور این کشور بارها این سؤال را پرسیده اند: آیا چین می تواند به شکلی صلح آمیز رشد کند یا به بیانی دقیق تر، آیا واشنگتن باید به حضور چین در سیستم بین المللی کمک کند یا مانع رشد سریع این کشور شود؟

بر اساس نظر زبیگنیِف برژینسکی، استاد فقید سیاست خارجی آمریکا، که زمانی بارها از او درباره مسیر رشد چین در ۱۵ تا ۲۰ سال آتی سؤال می شد، رهبران چین هم درگیر سؤالات مشابهی هستند.

چین دارد برای بدترین سناریو یعنی درگیری نظامی آماده می شود

هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه سابق آمریکا که به دلیل پیش بینی اش مبنی بر اینکه شروع روابط آمریکا با چین در دهه ۱۹۷۰ باعث انزوای شوروی می شود و همچنین به خاطر مخالفتش با رویکرد سیاسی «محدود کردن چین» شهرت دارد، نسبت به آینده روابط چین-آمریکا بسیار بدبین تر است.

او که امروز ۹۷ سال دارد، در واکنش به تغییر سیاست دولت ترامپ در مقابل چین در سه سال گذشته می گوید که امروز چین تنها رقیب راهبردی واشنگتن است و سال قبل در پکن هشدار داد که مقابله نظامی «نامحدود» بین دو کشور بدتر از جنگ های جهانی قبلی خواهد بود.

از نظر کیسینجر و آلیسون، شعار اصلاحات نظامی شی در سال های اخیر -تأکید بر نیاز به ساخت ارتشی که بتواند بجنگد و پیروز شود- مدرک گویای دیگری است که نشان می دهد چین دارد برای بدترین سناریو یعنی درگیری نظامی آماده می شود.

کیسینجر دو سال قبل گفته بود، «از دیدگاه تاریخی، چین و آمریکا محکوم به جنگ هستند.»

موضع جدی واشنگتن در مقابل ادعاهای پکن درباره دریای جنوب چین باعث تشدید تنش های آمریکا و چین شد. تحلیلگران چینی این نکته را نیز یادآوری کرده اند که مدیریت بحران در شرایط اختلاف و دشمنی بسیار ضروری تر می شود ولی هنوز اثری از این مدیریت در گفته های رسمی چین دیده نمی شود.

فو یینگ، معاون سابق وزیر خارجه چین گفته است که «بزرگ ترین تردیدِ نیروهای نظامی دو کشور در این حقیقت نهفته است که هنوز سازوکار مدیریت بحران مؤثری ایجاد نشده است و همچنین هنوز درباره عوامل کلیدی، قوانین تعامل و نیز خط قرمزهای دو کشور ابهام هایی وجود دارد. در نتیجه، هر دو طرف باید مدام یکدیگر را امتحان کنند که این امر خطر رویارویی و نتایج کنترل نشده را افزایش می دهد.»