یک سال دیگر جهان چگونه خواهد بود، و بیماری کرونا چه تأثیری بر خاورمیانه می گذارد؟ آیا بحران کرونا باعث ایجاد روندهای جهانی جدید می شود؟ نظم جهانی جدیدی که در نتیجه کرونا شکل می گیرد چگونه خواهد بود؟

سرویس جنگ نرم مشرق - اندیشکده مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی در مقاله ای به قلم ایتای برون معاون بخش پژوهش و ارزیبای های این مؤسسه نوشت: یک سال دیگر جهان چگونه خواهد بود، و بیماری کرونا چه تأثیری بر خاورمیانه می گذارد؟ در مقاله حاضر، چهار سناریوی محتمل ارائه می شود: «تداوم»، که بر اساس آن پس از یک وقفه موقتی چند ماهه، روندهای جهانی و منطقه ای دوران پیش از کرونا از سر گرفته می شود؛ «انقلاب»، که بر اساس آن تغییری بنیادی در الگوهای زندگی قبل از بحران ایجاد می شود و جهان برای یک نظم جهانی غیرلیبرال جدید به رهبری چین آماده می شود؛ «فروپاشی»، که بر اساس آن همه بازیگران جهانی شدیداً از بحران آسیب می بینند و ساختار شکننده نظام بین المللی در آشوب فرو می غلتد، و از جمله موج جدیدی از قیام ها در خاورمیانه پدیدار می شود؛ و در نهایت «بازسازی»، که طبق آن آمریکا ابتکار عملش را بازمی یابد و تلاشی بین المللی را برای ترمیم نظم جهانی لیبرال و حل درگیری های مضر ازسرمی گیرد. مقاله حاضر، تلاشی برای پیش بینی آینده نیست، بلکه یک ابزار برنامه ریزی است که می تواند در اندیشیدن به آینده و آمادگی برای آن به ما کمک کند. این مؤسسه صهیونیستی به مقامات این رژیم هشدار می دهد که هر یک از این سناریوها چالش هایی جدی را پیش روی رژیم صهیونیستی قرار می دهد که باید قویاً بر آن ها نظارت کرد و خود را برای مواجهه با آن ها آماده کرد.

مخاطبان گرامی، محتوا و ادعاهای مطرح شده در این گزارش، صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه های اندیشکده های غربی منتشر شده است و ادعاها و القائات احتمالی این مطالب هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

بیشتر بخوانید:

۸ تغییر مهم دنیای پساکرونا

نظم پساکرونایی به روایت چامسکی، فوکویاما، کیسینجر و باتلر

عبور از نئولیبرالیسم در جهان کنونی

این اندیشکده صهیونیستی در ابتدای مقاله خود می نویسد: طی چند هفته اخیر، تحلیلگران، مفسران، و دست اندرکاران بر سر پیامدهای جهانی ویروس کرونا بحث کرده اند. اگرچه دیدگاه های متنوعی وجود دارد، اما در اکثر موارد این بحران به عنوان یک رویداد اساسی در ابعاد تاریخی توصیف می شود که سبب تغییر عملی در جهان ما می شود. از این لحاظ بحران فعلی شبیه بیماری های همه گیر، جنگ های جهانی، بحران های اقتصادی جهانی، و دیگر رویدادهای تاریخی برجسته در گذشته است. شماری از دعاوی متضاد حیاتی نیز مطرح می شود، نظیر این که آیا بحران کرونا باعث ایجاد روندهای تاریخی جدید می شود، یا روندهای فعلی را تسریع می کند؟ و مسلماً این که تصویر نظم جهانی جدیدی که در نتیجه اثرات ویروس کرونا شکل می گیرد چگونه خواهد بود؟

بحث پیرامون پیامدهای احتمالی بحران کرونا در آینده دارای ارزش عملی است، و بنابراین باید در کنار تلاش ها برای مدیریت خود بحران، ادامه یابد. چنین بحثی برای درک تأثیر بلندمدت تصمیماتی که اکنون گرفته می شود، برای شناسایی تهدیدها و فرصت ها، و نیز برای تسهیل اقداماتی که واقعیت را به نحوی مطلوب شکل خواهند داد، دارای اهمیت حیاتی است. ابزاری که در این مقاله استفاده شده است «آینده های احتمالی» است، یعنی مجموعه ای از سناریوهای فرضی بر مبنای شرایط فعلی که روایت های راهبردی متنوعی را در مورد جهان به طور کلی، و خاورمیانه به طور خاص در یک بازه زمانی یک ساله تا آوریل ۲۰۲۱، روایت می کنند. بنابراین کاری که انجام می شود تلاشی برای پیش بینی آینده نیست، بلکه یک ابزار برنامه ریزی است که می تواند در اندیشیدن به آینده و مهیا شدن برای آن به تصمیم گیران و عموم مردم کمک کند.

بحران کرونا در پایان دهه ای آغاز شد که مشخصه های آن عبارت بودند از رقابت راهبردی فزاینده بین قدرت ها، قیام های منطقه ای مستمر در خاورمیانه، جهانی شدن که مرزهای فیزیکی را کم رنگ کرد، و یک انقلاب اطلاعاتی که نظم های جهانی را تغییر داده است. سناریوهای حاضر بر مبنای این فرض بسط می یابند که بحران کرونا به سه طریق اساسی بر واقعیت تأثیر می گذارد: (الف) بازیگران جهانی و منطقه ای رقیب را وادار می کند تا به طریقی سازمان یابند که می تواند سبب تغییر و نابودی ساختار پیشاپیش شکننده نظم موجود شود؛ (ب) روال عادی زندگی را متوقف می سازد، و بنابراین سبب بروز رویدادها و روندهای قابل توجهی می شود که در غیر این صورت بروز نمی کردند؛ (ج) مکانیسمی برای کشتار و نابودی است، که سبب آسیب مستمر به سلامت عمومی، اقتصادها، و تعاملات اجتماعی شده است.

سناریو ۱ – تداوم: یک وقفه موقتی و بازگشت به روندهای سابق

بر اساس این سناریوی خوش بینانه، اکثر کشورها تا تابستان ۲۰۲۰ گسترش ویروس را کنترل می کنند، و برخی از اقتصادهای بزرگ تر به سطحی از فعالیت مشابه با وضعیت قبل از بحران بازمی گردند: چین در سه ماهه سوم سال جاری، ایالات متحده در سه ماهه چهارم، و اروپا در سه ماهه اول سال ۲۰۲۱. صنایعی نظیر هواپیمایی، توریسم، و رستوران داری شدیداً آسیب می بینند، اما دیگران رشد می کنند، و بخش خدمات رسانی و دورکاری رشد بیشتری را تجربه می کنند. تا اواخر سال ۲۰۲۰، زندگی به تدریج به حالت عادی برمی گردد، و وضعیت به مانند سابق می شود، حتی اگر اقدامات احتیاطی ضروری نیز همچنان صورت گیرد. پروازها از سر گرفته می شود، کارمندان به محل کارشان برمی گردند، و مکان های رفاهی و تفریحی به تدریج بازگشایی می شوند. نظام آموزشی با آغاز سال تحصیلی جدید به حالت عادی برمی گردد.

در این سناریو، نظم جهانی متزلزل و قطبی شده تغییری نخواهد کرد، و روندهای بین المللی به مانند وضعیت قبل از بحران مسلط خواهند شد. رقابت بین قدرت ها ادامه می یابد (و شاید حتی تشدید شود)، و دشواری های مربوطه در رابطه با مواجهه با چالش های جهانی و منطقه ای نیز وجود خواهد داشت.

در ادامه سال جاری، ایالات متحده بر انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر متمرکز خواهد بود، و نتیجه این انتخابات اهمیت اساسی خواهد داشت. در خلال کمپین انتخاباتی، رئیس جمهور دونالد ترامپ احتمالاً به متهم کردن چین به خاطر بحران ادامه می دهد، و همچنین ممکن است تصمیم بگیرد نیروهای آمریکایی را از عراق، سوریه، و افغانستان خارج کند (به دلیل شمار زیاد ابتلا به ویروس کرونا و تهدیدهای نظامی برای نیروها، و جهت تقویت شانسش برای انتخاب مجدد). یکی ویژگی اصلی کمپین های انتخاباتی برای جمهوری خواهان و دموکرات ها احتمالاً یک طرح کمک بزرگ به منظور ترمیم اقتصاد ایالات متحده خواهد بود. چین، به سهم خود، اطلاعات و کمک هایی در رابطه با کرونا برای کشورهای اروپایی، آفریقایی، و خاورمیانه فراهم می آورد، و همچنین تلاش می کند تا نفوذش در این نواحی را از طریق سرمایه گذاری راهبردی تقویت کند. روسیه در خاورمیانه (از جمله در سوریه) و دیگر مناطق از فرصت ها استفاده خواهد کرد. کشورهای اروپایی می کوشند تا بر خروجی های ناگوار بحران غلبه کنند، و در پس زمینه شدیداً به انتقاد از اتحادیه اروپا ادامه می دهند.

در خاورمیانه، ویروس کرونا سبب وخیم تر شدن مشکلات بنیادی می شود (شکاف هایی در حکمرانی و کارایی، بیکاری، فساد، نابرابری، و وابستگی به نفت و کمک خارجی)، اما در این سناریو، رژیم ها پابرجا می مانند. با این وجود، کاملاً محتمل است که پس از پایان بحران، اعتراضات عمومی ای که در سال ۲۰۱۹ گسترش یافت از سر گرفته شود. همه قدرت های منطقه برای اجتناب از تشدید تنش ها تلاش خواهند کرد، اما مسلماً احتمال تشدید تنش ها طی سال آتی (در سوریه، لبنان، و نوار غزه) بر سر مقابله اسرائیل با تهدیدهای فعلی و نوظهور، یا فعالیت گروه های شورشی، وجود دارد. در این سناریو، ایران روند جسورانه قبلی اش برای سلطه منطقه ای و قدرت هسته ای را از سر خواهد گرفت.

سناریو ۲- انقلاب: یک نظم جهانی جدید غیرلیبرال به رهبری چین

با گذشت زمان و تداوم بحران، احتمال وقوع سناریو دوم افزایش می یابد. اقدامات پیشگیرانه کم و بیش تا پایان سال ۲۰۲۰ و شاید حتی مدتی طولانی تر ادامه می یابد، خواه به دلیل موج های جدیدی از گسترش کووید-۱۹ یا به دلیل ناکامی اکثر کشورها در برداشتن محدودیت های اعمال شده بر زندگی روزانه بدون متوقف ساختن روند ابتلاهای جدی و مرگ ومیرها. در این شرایط، روال روزانه اکثر مردم در جهان به طریقی تغییر خواهد کرد که روندهای ثبت شده طی ماه های اخیر را تقویت می کند – یعنی فاصله گذاری اجتماعی، گرایش به سمت کار آنلاین، تکیه بر تحویل کالا و خدمات، و اجتناب از حمل ونقل عمومی و مکان های شلوغ.

اقدامات چین در پاسخ به انتشار ویروس، برای مواجهه با بحران جاری که بر اساس سناریوی فعلی ادامه می یابد، مناسب تر هستند. بنابراین ممکن است شکاف چشمگیری بین بازیابی زودهنگام چین (شاید حتی در سه ماهه آخر سال جاری) و مشکلات جاری در فرایند مدیریت بحران و بازیابی دیرهنگام در ایالات متحده، شاید در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۱، به وجود آید. در این شرایط، برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در نوامبر ۲۰۲۰ دشوار خواهد بود، و مشروعیت پرسش برانگیز نتایج می تواند روند تصمیم های حیاتی را مختل سازد.

چین پیشاپیش یک کارزار و پویش روابط عمومی گسترده را به راه انداخته است تا خود را به عنوان یک رهبر جهانی در جریان تلاش برای مبارزه با ویروس کرونا جلوه دهد. در این سناریو، چین می تواند از ضعف آمریکا بهره برداری کند تا به موقعیتی دست یابد که در بلندمدت به سمت یک نظم جهانی غیرلیبرال بر مبنای حاکمیت دولت-ملت های مجزا و قدرتمند که هر یک هویت خاص خود را خواهند داشت، سوق می یابد. در چنین نظم غیرلیبرالی، هر دولتی به هویت و حاکمیت همسایگانش احترام می گذارد، طوری که همه بتوانند در صلح با هم زندگی کنند و حتی به تجارت با یکدیگر بپردازند. با این وجود، چنین نظمی منکر ایده فرد جهان شمول و حقوق مدنی می شود، بر مرزها و فرهنگ ها تأکید می کند، و دولت-ملت ها را نسبت به سازمان های بین المللی در اولویت قرار می دهد. چنین نظم جهانی ای همچنین از جانب ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نیز حمایت خواهد شد.

بیشتر بخوانید:

چگونه چین می تواند آمریکا را در پساکرونا پشت سر گذارد؟

نظر ۹ اقتصاددان برجسته درباره اقتصاد پساکرونا

جهان پس از کرونا و نظم جدید در سیاست بین الملل

همه گیری کرونا سند فروپاشی اتحادیه اروپا را امضا می کند؟

مدل چینی خودکامگی سرمایه دارانه (یک رژیم مستبد و اقتصاد متمرکز، همراه با یک اقتصاد بازار و استفاده از مکانیسم های پیشرفته و مداخله گر برای ردیابی و نظارت) می تواند با توجه به تداوم وضعیت اضطراری، منبع الهام بخشی با جذابیت فزاینده باشد، حتی در دولت های دموکراتیک. مکانیسم های ردیابی و کنترل (بر مبنای داده های بزرگ و هوش مصنوعی) که در ابتدای بحران به اجرا درآمدند تداوم می یابند، و برخی از کشورها نیز ایده «جزایر اینترنتی» ملی را پیاده سازی می کنند و مانند چین از شبکه جهانی مجزا می شوند. چین به سهم خود، از مکانیسم های کمک و سرمایه گذاری در کشورهای مختلف استفاده خواهد کرد تا به اطلاعات تجاری، امنیتی، و شخصی دست یابد.

در خاورمیانه، این سناریو ممکن است به تفاوت های چشمگیری در نحوه مدیریت بحران ویروس در کشورهای مختلف منجر شود. ایران، مصر، اردن، عراق، و کشورهای حاشیه خلیج فارس از سیستم های امنیتی قدرتمندشان استفاده خواهند کرد و در مقابله با کرونا موفق تر خواهند بود (با کمک چشمگیر از جانب چینی ها). این امر احتمالاً در مورد نوار غزه و حکومت فلسطینی در کرانه باختری هم صادق خواهد بود. با این وجود، در مناطق جنگی نظیر یمن، لیبی، و سوریه، احتمالاً یک بحران انسانی بزرگ روی خواهد داد. در این سناریو، برای جامعه بین المللی راحت تر خواهد بود که تحرکات جسورانه ایران در حوزه توسعه هسته ای را نادیده بگیرد. دلیل این امر عمدتاً سلطه چین و روسیه خواهد بود، و اعمال مفهوم زیربنایی نظم جهانی غیرلیبرال مبنی بر حاکمیت مستقل دولت های منفرد و عدم تمایل به دخالت در امور دیگران.

سناریو ۳ – فروپاشی: نابودی نظم موجود، آشوب، و درگیری های خونین

در این سناریوی سوم، شیوع ویروس کرونا تا قبل از ساخت واکسن آن تا ۱۸ ماه یا دو سال دیگر، تحت کنترل درنخواهد آمد. در این صورت، اقتصادهای بزرگ جهان تا حدی زیادی نسبت به قبل از بحران دچار افول می شوند، و احتمال بازگشت آن ها به حالت سابق تا اواسط دهه جاری محل تردید خواهد بود. در چنین شرایطی، همه بازیگران جهانی در نتیجه بحران شدیداً آسیب می بینند، و هرج ومرج بر نظم جهانی چیرگی می یابد. ایالات متحده موقعیت جهانی اش را از دست خواهد داد، و صداهایی شنیده خواهد شد که کارآمدی و ضرورت چارچوب فدرال را زیر سؤال می برند. با این وجود، هم چین و هم روسیه در بازیابی شرایط خود و رسیدن به حالت قبل از بحران ناکام می مانند (به خصوص در صورتی که آشکار شود دامنه شیوع ویروس در این دو کشور بسیار گسترده تر از میزانی بوده که رسماً اعلام شده است).

در این سناریو شاهد یک بحران غذایی جهانی، موج های خشونت ملی گرایانه، و درگیری های خشونت آمیز خواهیم بود – حتی در مرکز اروپا. مکانیسم های همکاری بین المللی (سازمان ملل، اتحادیه اروپا، و سازمان جهانی سلامت) مسکوت می مانند، بی اثر می شوند، یا از هم می پاشند.

چنین سناریویی ممکن است به موج جدیدی از قیام های منطقه ای در خاورمیانه منجر شود، و یک بحران انسانی گسترده، به خصوص در شهرهای شلوغ و کمپ های پناهندگان، و نابودی نظام های حکومتی را در پی داشته باشد. در این شرایط، جنگ در سوریه ممکن است به طرق گوناگونی از سر گرفته شود؛ حزب الله ممکن است در پی فروپاشی مکانیسم های دولتی، کنترل لبنان را به دست گیرد؛ در ایران ممکن است اعتراضات خشونت آمیز گسترده روی دهد (مانند سال ۲۰۰۹)؛ آشوب کامل ممکن است در نوار غزه گسترش یابد (مانند وضعیت سومالی)؛ و حکومت فلسطینی ممکن است به موجودیت های خودمختار محلی تجزیه شود. دولت اسلامی، یا یک سازمان جهادی دیگر، ممکن است از دل چنین قیام هایی ظهور کنند و با استفاده از جنگجویان جوان و سرسخت، کنترل نواحی گسترده ای از عراق، سوریه، مصر (شبه جزیره سینا)، لیبی، یمن، و عربستان سعودی را به دست گیرند.

سناریو ۴- بازسازی: تلاش بین المللی به رهبری آمریکا برای حفظ نظم جهانی لیبرال

در چارچوب سناریوی چهارم نیز اقدام های پیشگیرانه در مقابله با شیوع کرونا در سراسر جهان و حداقل تا پایان سال ۲۰۲۰ ادامه خواهد یافت. با این وجود، در ژوئن و ژوئیه ۲۰۲۰ گزارش هایی منتشر می شود که نشان می دهد چین واقعاً آمار گسترده ابتلا و مرگ ومیر (مثلاً دو میلیون مورد ابتلا و بیش از ۱۰۰ هزار مورد فوتی) را پنهان کرده است. چنین گزارش هایی منجر به بحرانی در رهبری چین و استعفای شی جین پینگ و وابستگانش می شود. به طور همزمان، بسیاری از کشورها تصمیم می گیرند از زنجیره تأمین متکی بر چین به عنوان یک مرکز تولیدی جهانی، خارج شوند.

با این وجود، مرکز ثقل این سناریو ایالات متحده است. گمان می رود که انتخابات ریاست جمهوری در نوامبر ۲۰۲۰ برگزار شود، و نامزد دموکرات برنده قطعی انتخابات شود. یک ماه بعد، سازمان غذا و دارو واکسنی که در یک مؤسسه پژوهشی آمریکایی ساخته شده است را تأیید می کند. ایالات متحده ابتکار عملش را بازمی یابد و از ژانویه ۲۰۲۱ با همکاری دموکراسی های لیبرال غربی یک تلاش مشترک را به منظور کمک به مقابله جهانی با شیوع کرونا، غلبه بر رکود اقتصادی، حفظ نظم لیبرال، و حل درگیری های خونین منطقه ای رهبری خواهد کرد. این سناریو اهمیت چشمگیر موقعیت رهبری ایالات متحده را برجسته می سازد، که در دوره ترامپ به نحوی مؤثر نادیده گرفته شد. بنابراین انتخابات ۲۰۲۰ همچنین فرصتی برای پیشبرد یک رهبری جدید آمریکایی متناسب با مفهوم لبیرال-دموکراتیک است. این رهبری با دیگر رهبرانی که طی دوران بحرانی فعلی در کشورهای غربی بر سر کار بوده اند همکاری خواهد کرد.

در این سناریو، کمک هایی نیز در اختیار کشورهای خاورمیانه قرار می گیرد. گفتگوهایی پیرامون یک توافق هسته ای بهتر با ایران صورت می گیرد، و این امر همچنین می تواند به تشکیل یک کنفرانس بین المللی و فرایندی مشابه فرایند هدایت شده به رهبری ایالات متحده در دهه ۱۹۹۰ ختم شود. احتمالاً دور جدیدی از مطالبه گری از رژیم های خاورمیانه و دیگر نواحی روی می دهد که خواستار حرکت به سمت دموکراتیزه شدن می شوند.

نتیجه گیری

این اندیشکده صهیونیستی در پایان اینگونه نتیجه گیری می کند: دو متغیر اصلی زیربنای سناریوهای فوق عبارتند از این که تا چه حد می توان شیوع ویروس کرونا را کنترل کرد، و این که اقتصادها تا چه حد به دلیل نحوه مدیریت بحران کرونا دچار آسیب می شوند. مسلماً همه سناریوهای فوق فرضی اند و روایت های راهبردی محتمل بر مبنای این متغیرها و دیگر روندها را منعکس می سازند که برخی از آن ها در وضعیت فعلی ریشه دارند. سناریوها به طریقی تعریف شده اند که بر یک «خیال پردازی باطل» که مشاهده روندهای ممکن را دشوار می سازد غلبه شود، و در عین حال محتاطانه از اغراق در مورد اثرات رویدادی که هنوز تمام نشده است اجتناب شود.

ادغام این سناریو در یک روایت اصلی، تحت تأثیر مباحث داغ هفته های اخیر پیرامون بحران کرونا، باعث یک سناریوی منطقی می شود که بر اساس آن همه بازیگران بین المللی در آینده نزدیک درگیر امور داخلی خودشان می شوند. با این وجود، رقابت بین قدرت ها حول نبرد نوظهور بر سر شکل دادن به روایت مؤثرترین راه برای مدیریت بحران، ادامه می یابد. روند نفوذ فزاینده شرق تداوم می یابد و شاید حتی تسریع شود. دولت-ملت ها قدرتمندتر می شوند، زیرا روش های آن ها معمولاً برای مقابله با بیماری همه گیر اثربخش است. جهان کاملاً تغییر نمی کند، اما آزادی کمتر می شود – اقدامات اضطراری و مکانیسم های نظارت مداخله گرانه تداوم می یابد؛ رونق کمتر می شود؛ و بیکاری و فقر افزایش می یابد؛ و روندهای جهانی تضعیف می شوند – مسافرت های هوایی ما کمتر می شود، بیشتر در خانه کار خواهیم کرد، تمایل کمتری به تجمع در سطح شهرها خواهیم داشت، و دولت ها از انباشت ذخایر راهبردی غافل نخواهند شد و استقلال صنایع اساسی شان را حفظ می کنند.

بیشتر بخوانید:

جهان پسا کرونا چگونه خواهد بود؟

آمریکا دچار زوال فرهنگی و مدیریتی شده و دیگر شایستگی رهبری جهان را ندارد/ جهان پساکرونا به سمت چین متمایل خواهد شد

تحلیل مجله آتلانتیک از آرایش سیاسی جهان پساکرونا/ آیا اندیشه «چپ» بازسازی خواهد شد؟

این چهار سناریو مؤید تغییراتی در وضعیت امورند. هر یک از آن ها پرسش هایی را در رابطه با الزامات پیش روی امنیت ملی مطرح می کنند: در سناریوی نخست (تداوم)، بررسی این مسئله مهم است که روندها در آوریل ۲۰۲۱ چه تفاوتی با روندهای قبل از بحران خواهند داشت، زیرا شرایطی که در خلال بحران کرونا پیش آمده است منجر به ظهور بستر و زمینه ای متفاوت می شود که می تواند روندهای سابق را تقویت یا تضعیف کند. در سناریوی دوم (انقلاب)، الزامات ناشی از یک نظم جهانی غیرلیبرال به رهبری چین برای خاورمیانه باید مورد بررسی جدی قرار گیرند. در سناریوی سوم (فروپاشی)، بررسی ماهیت احتمالی موج دیگری از قیام ها در خاورمیانه، و به خصوص خروجی های فروپاشی نظام های حکومتی و پیامدهای احیای کمپ جهادگرایان، دارای اهمیت است. در سناریو چهارم (بازسازی)، الزامات نظم جهانی جدید برای خاورمیانه باید مورد ارزیابی قرار گیرد.

رویدادها در محیط راهبردی همچنین می توانند دارای الزاماتی برای محیط عملیاتی باشند – ماهیت درگیری های نظامی و تقویت نیروهای نظامی، هم در موارد حکومتی و هم در موارد غیر حکومتی. این مسئله نیازمند بحثی جداگانه است، اما مشخصه دوره هایی که در خلال آن ها دولت ها و سازمان هایی که تعهدات سیاسی دارند درگیر امور داخلی شان می شوند عبارت است از رشد سازمان های غیردولتی ای که فاقد چنین تعهداتی هستند. این امکان وجود دارد که پاسخ نامطلوب همه کشورها به شیوع کرونا، عناصر مختلفی را به سمت اولویت دادن بیشتر به توسعه و دستیابی به تسلیحات بیولوژیک سوق دهد. و نهایتاً، در کشورهای غربی، احتمالاً بودجه های ملی صرف احیای اقتصاد و نظام سلامت می شود و در مقابل، بودجه های دفاعی و بودجه های مربوط به دیگر نیازهای مدنی کاهش می یابند.