چکیده در این تحقیق برای شناسایی ابعاد مختلف عملیات روانی امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، برنامه‌های دو شبکه رادیو فارسی امریکا، (رادیو صدای امریکا و رادیو فردا) به مدت دو هفته ضبط شد. سپس با استفاده از روش تحلیل محتوا، موضوعات و روشهای عملیات روانی و انواع عوامل و مخاطبانی که از آن رادیوها استفاده می‌کردند، تحلیل انجام شد و نتایج نشان داد که امریکا در عملیات روانی خود علیه ایران، دست کم از پنجاه موضوع، چهار گروه عوامل و 12 روش بهره می‌برد. برای شناسایی دقیق‌تر اهداف عملیات روانی امریکا از نظر نخبگان استفاده شد. نتایج بیانگر آن بود که امریکا در عملیات روانی خود علیه ایران در پی دستیابی به 15 هدف اساسی است. سرانجام تعداد مخاطبان عملیات روانی امریکا و میزان اعتماد آنان به شبکه‌های رادیویی امریکا با استفاده از روش زمینه‌‌یابی مقطعی بررسی شد. نتایج نشان داد که بسیاری از شهروندان، (مستقیم یا غیرمستقیم) آماج عملیات روانی امریکا قرار می‌گرفتند. اما، میزان اعتماد آنان به دستگاه عملیات روانی امریکا اندک بود. واژگان کلیدی: عملیات روانی، تحلیل محتوا، راهبردهای عملیات روانی، آماجها و مخاطبان، اعتماد، اقناع، تغییر نگرش. مروری بر ادبیات موضوع صاحب‌نظرانی همچون ورد( ) (2003) بر این باورند که در دنیای امروز کشورهای مختلف در عملیات روانی علیه کشورهای دیگر، به ویژه رقبای خویش، از رسانه‌های شنیداری (رادیو) و رسانه نوین چندگانه (اینترنت) بهره می‌برند. او سهولت انتقال پیام و انعطاف رسانش پیام از طریق این دو رسانه، به ویژه رادیو را از جمله مهم‌ترین دلایل استفاده پربسامد از این رسانه‌ها در عملیات روانی، می‌داند. سورین( ) و تانکارد( ) (1992)، دو صاحب‌نظر علوم ارتباطات، نیز تأکید کرده‌اند که کارکرد اقناعی( ) از جمله مهم‌ترین کارکردهای رسانه‌های مختلف، به ویژه رادیو و تلویزیون، است. به باور این صاحب‌نظران حجم وسیعی از گزارشها، اخبار، تحلیلها و پیامهای رسانه‌ها به تغییر نگرش( ) مخاطبان توجه دارد. از نظر آنان رسانه‌ها برای تغییر نظرات و نگرشهای مخاطبان اغلب از روشهای برگرفته از نظریه شرطی شدن کلاسیک( ) و درگیر شدن اندک( ) استفاده می‌کنند. بر اساس نظریه شرطی کلاسیک وقتی محرک، اسم یا یک مفهوم خنثی با مفهومی که بار هیجانی دارد، همراه شود پس از مدتی خاصیت آن را به دست می‌آورد و در نتیجه واکنش مخاطبان در برابر محرک خنثی، مشابه واکنش آنان در برابر محرکی که بار هیجانی دارد، خواهد بود (بروس و اولدندیک، 2000). نظریه درگیری اندک تصریح می‌کند که بسیاری از پیامهای رادیو و تلویزیون در نیمکره راست مغز پردازش می‌شوند. اینگونه پیامها «در حافظه ذخیره می‌شوند، اما نمی‌توان آنها را به یاد آورد» (سورین و تانکارد، 1992 ترجمه دهقان، 1381 ص 273). به تعبیر روشن‌تر، نظریه درگیری اندک، تصریح می‌کند که مخاطبان بی‌آنکه خود بدانند، تحت تأثیر پیامهای رادیو و تلویزیونی قرار می‌گیرند و آن تأثیر را در رفتار خود نمایان می‌سازند. سورین و تانکارد (1991) توسل به شوخی، استفاده از جاذبه‌های جنسی و هیجانی، تکرار و برجسته‌سازی را از جمله مهم‌ترین روشهای مورد استفاده رسانه‌ها در عملیات روانی و اقناع می‌دانند. آنان با مرور ادبیات تبلیغات اقناعی رسانه‌ها و به ویژه رادیو، نشان داده‌اند که برجسته‌سازی، شایع‌ترین روش مورد استفاده رسانه‌ها است. آنان در خصوص استفاده رسانه‌ها از این روش به نقل از کورت لنگ و گلاریز، از پیشگامان فرضیه برجسته‌سازی رسانه‌ای، می‌نویسند: رسانه‌های جمعی توجه را به موضوعات خاص سوق می‌دهند. آنها از چهره‌های سیاسی تصاویر عمومی می‌سازند. آنها همواره موضوعاتی را مطرح می‌کنند که افکار عمومی ناگزیر باید راجع به آنها فکر کند (ص 328). براون( ) (2001) مدعی شده است که «عملیات روانی یعنی گزینش برخی اخبار، اطلاعات و تصاویر و برجسته‌سازی و تکرار آنها» (ص 12). مهرداد (1380) نیز برخی از فنون تبلیغات و عملیات روانی رسانه‌ها را به این شرح فهرست کرده است: 1- برچسب زدن( ) (نامگذاری). رسانه‌ها بر اساس این تکنیک به افراد، نظامها و نهادهای مختلف آماج، برچسب توهین‌آمیز و ناپسندی می‌زنند. «هدف استفاده از این روش، این است که ایده، فکر یا گروهی محکوم شوند بی‌آنکه استدلالی در محکومیت آنها ذکر شود». (ص 190). 2- تعمیم جذابیت. ( ) بر اساس این تکنیک بین دو محرک که یکی جذاب و دیگری خنثی است، پیوندی ایجاد می‌شود تا محرک خنثی، خاصیت محرک جذاب را پیدا کند. این تکنیک در واقع همان تکنیک شرطی شدن است. 3- تکنیک انتقال،( ) در این تکنیک اقتدار، قدرت و اعتبار موضوعی به موضوع دیگری انتقال می‌یابد. 4- گواهی،( ) در این تکنیک برای افزایش دامنه اثر یک پیام و تأیید آن از افراد و عوامل مقبول استفاده می‌شود. 5- تکنیک مردم عادی،( ) این تکنیک تمهیدی است که فرستنده یا گوینده سعی می‌کند به مخاطبین خویش این پیام را القا کند که نظرات و اندیشه‌های او برخاسته از فرهنگ و اعتقادات مردم کوچه و بازار است (ص 194). 6- جمع‌آوری کارتهای یک‌دست،( ) در این تکنیک عامل عملیات روانی می‌کوشد تا جزئیات نادرست مربوط به یک موضوع را کنار یکدیگر بچیند تا شنونده را ناگزیر به نتیجه‌گیری باب میل خویش نماید. 7- تکنیک دسته واگن،( ) بر اساس این تکنیک عوامل عملیات روانی طوری به مخاطبان القا می‌کنند که همه با نظرات و مواضع آنان موافق‌اند و یا آنچه را آنان می‌گویند نظر همه است. در واقع آنان با استفاده از این روش، می‌کوشند تا از نیاز به همرنگی و تمایل به، در اکثریت بودن مردم برای القای پیامهای عملیات روانی خود، بهره ببرند. براون (2001) در تحلیلی در مورد عملیات روانی امریکا نشان داده است که آن کشور در عملیات روانی رادیویی خود علیه کشورهای دیگر از اغلب این روشها بهره می‌برد. به باور او امریکا در استفاده از عملیات روانی رادیویی علیه کشورهای رقیب به ویژه کشورهایی که در زمره مخالفان منافع او نگریسته می‌شوند (نظیر جمهوری اسلامی ایران)، گوی سبقت را از دیگران ربوده است. پراتکانیس و ارنسون (ترجمه امامی و عباسی، 1383) نیز این ادعا را پیش‌تر تأیید کرده‌اند، بر اساس یافته‌های آنان، امریکا برای میلیونها مخاطب به 37 زبان زنده دنیا پیام تبلیغاتی و عملیات روانی ارسال می‌کند. الیاسی (1384) نشان داده است که بیشتر پیامها به جهان اسلام و کشورهایی نظیر ایران معطوف است. عملیات روانی امریکا علیه ایران اغلب از طریق دو شبکه رادیویی (رادیو فردا و رادیو صدای امریکا) صورت می‌گیرد. رادیو صدای امریکا قدمتی بیش از پنج دهه دارد، در حالی‌که رادیو فردا پس از اشغال عراق در سال 2003 با پیام جرج بوش (رئیس‌‌جمهور جمهوریخواه امریکا) راه‌اندازی شد. بوش در پیام خود تلویحاً تأکید کرده بود که این رادیو باید افکار عمومی ایران را علیه نظام جمهوری اسلامی برانگیزاند و آنان را برای حمایت از اقدامات احتمالی امریکا علیه ایران آماده کند (در واقع بوش بر این باور بود که رادیو فردا می‌تواند نقشی مانند رادیو المعلومات و رادیو المستقبل، که به باور او موجب تضعیف روحیه ارتش عراق و سلب حمایت مردم عراق از رژیم بعث شده بود، ایفا نماید!). رادیو فردا از هنگام تأسیس تاکنون شبانه‌روزی (24 ساعته) به زبان فارسی برای مخاطبان ایرانی برنامه پخش می‌کند. این رادیو، که بر روی موج کوتاه برنامه پخش می‌کند و خود را فرستنده‌ای برای نسل فردا و وسیله‌ای برای ارتباط با جهان امروز معرفی می‌کند، در این بخشها، برای مخاطبان ایرانی برنامه پخش می‌کند. 1- موسیقی و آهنگهای ایرانی و خارجی 2- اخبار (آخرین اخبار) 3- تفسیر و تحلیل 4- صدای شنوندگان 5- مصاحبه و تبادل‌نظر 6- متفرقه آنها موسیقی و آهنگهای خود را بهترین و اخبار خود را جدیدترین و آخرین اخبار نام می‌نهند. به نظر می‌رسد که امریکاییها عملیات روانی رادیویی خود را بسیار اثرگذار تلقی می‌کنند. چه به نظر می‌رسد، آنان بیش از هر چیز به نظریه تزریقی رسانه‌ای معتقداند. محققان علوم ارتباطات در حیطه دامنه اثرات تبلیغاتی و اقناعی رسانه‌ها دست کم چهار نظریه را ارائه داده‌اند. آنان نخستین نظریه را، که از جنگ جهانی اول تا جنگ ویتنام نظریه غالب بود، نظریه تزریقی نام نهاده‌اند. این نظریه تأکید می‌کند که تبلیغات سیاسی، حتی اگر مستقیم انجام شود، موجب تغییر نظرات و نگرشهای مخاطبان می‌شود و آنان را برای انجام کنشهای خاص برمی‌انگیزد. دومین نظریه، نظریه دکترین پشتیبانی است. این نظریه تأکید می‌کند «رسانه‌ها قادر نیستند عقاید را شکل دهند و یا نگرش مخاطبان را تغییر بدهند، بلکه صرفاً گونه‌‌های مختلف اطلاعات را ارائه می‌دهند و باورهای موجود را تقویت می‌کنند» (محسنیان‌راد، 1377، ص 2). نظریه سوم را نظریه یا رویکرد تأثیرات جزئی نام نهاده‌اند. این رویکرد تأکید می‌کند که دامنه اثرات تبلیغات و عملیات روانی رسانه‌ها محدود است. چه، مخاطبان اغلب تحت تأثیر اطلاعات متعددی، که از مجاری مختلفی غیر از رسانه‌ها منتشر می‌شود، قرار می‌گیرند و در نتیجه اثرات رسانه‌ها بر آنها کاهش می‌یابد. نظریه چهارم را نظریه ارتباطات دو مرحله‌ای نامیده‌اند. با بیان این نظریه اذعان می‌کنند که رسانه‌ها بر روشنفکران و رهبران فکری جامعه تأثیر می‌گذارند و آنها نیز بر مردم تأثیر می‌نهند (بروس و اولدندیک، 2000). به نظر می‌رسد هر یک از این دیدگاهها، ابعادی از حقیقت را آشکار می‌سازند. افزون بر آن، محققان تأکید می‌کنند که هر دیدگاهی در شرایط و موقعیتهای خاص برای تبیین فرآیند و دامنه اثرات رسانه‌ها، به ویژه رادیو، توانمندی معتبری دارد. سؤالات اساسی این تحقیق در پی آن بود تا به سؤالات اساسی زیر پاسخ دهد: 1- امریکا در عملیات روانی خود علیه جمهوری اسلامی ایران از چه موضوعاتی استفاده می‌کند؟ 2- دولت امریکا در عملیات روانی خود علیه ایران چه گروههایی را مخاطب قرار می‌دهد؟ 3- امریکا در عملیات روانی رادیویی خود از چه نوع عواملی استفاده می‌کند؟ 4- در عملیات روانی رادیویی امریکا از چه فنون و تکنیکهایی استفاده می‌شود؟ 5- امریکا در عملیات روانی رادیویی خود علیه ایران چه اهدافی را تعقیب می‌کند؟ 6- چه تعدادی از مخاطبان ایرانی (مستقیم یا غیرمستقیم) آماج عملیات روانی رادیویی امریکا قرار می‌گیرند؟ 7- میزان اعتماد مخاطبان ایرانی به اخبار، اطلاعات و پیامهایی که رادیو فردا و رادیو صدای امریکا پخش می‌کنند، چه میزان است؟ روش در این تحقیق، برای یافتن پاسخ سؤالات 1 تا 4 از روش تحلیل محتوا،( ) و سؤال پنجم از روش زمینه‌یابی( ) از صاحب‌نظران و برای یافتن پاسخ سؤالات 6 و 7 از نظرسنجی استفاده شد. روش نمونه‌گیری برای تحلیل محتوا از روش نمونه‌گیری تصادفی استفاده شد و مدت دو ماه (8 هفته)، هر هفته دو شب از برنامه‌های رادیوی فارسی امریکا، (رادیو فردا و رادیو صدای امریکا)، هر یک به مدت یک ساعت (32 ساعت از کل برنامه‌های آن دو رادیو) ضبط شد و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای انتخاب صاحب‌نظران از روش در دسترس استفاده شد. برای این منظور موضوعات و روشهای عملیات روانی رادیویی امریکا (استخراج شده بر اساس تحلیل محتوا) در اختیار 13 کارشناس و صاحب‌نظر علوم سیاسی، جامعه‌شناسی سیاسی، عملیات روانی، روان‌شناسی و ارتباطات قرار داده شد و از آنان خواسته شد تا بر اساس آن، اهداف عملیات روانی رادیویی امریکا علیه ایران را بنویسند. اهدافی که بیش از نیمی از صاحب‌نظران در خصوص آن توافق داشتند، انتخاب و بقیه حذف شد. در روش سوم نیز از نمونه‌گیری در دسترس، استفاده شد. از تعدادی از دانشجویان خواسته شد تا هر یک از آنان از تمامی اقشار مختلف جامعه اعم از کارگر، دانشجو، اقلیت مذهبی، نویسنده، روزنامه‌نگار و ... بپرسند که: 1- آیا همیشه یا اتفاقی به رادیو فردا و رادیو صدای امریکا گوش می‌کنند؟ 2- آیا خبرها و اطلاعات پخش شده آن دو رادیو را از اشخاص دیگری می‌شنوند؟ 3- چه میزان به اخبار پخش شده آن دو رادیو اعتماد دارند؟ حجم این نمونه که از شهر تهران انتخاب شد، 650 نفر بود. یافته‌ها در ادامه یافته‌های تحقیق به تفکیک سؤالات اساسی، گزارش می‌شود: 1- موضوعات تحلیل محتوایی برنامه‌های خبری و تحلیلهای رادیو امریکا و رادیو فردا نشان داد که امریکاییها در عملیات روانی علیه ایران از دهها موضوع ریز و درشت استفاده می‌نمایند. اما، از بین آن روشهای متنوع و متعدد، از پنجاه موضوع، بیشتر استفاده می‌کنند. 1- ترور نرم 2- نقض حقوق بشر 3- زندانیان سیاسی 4- نقض حقوق اقلیتها 5- جنبشهای قومی 6- جنبش دانشجویی 7- تمامیت‌خواهی 8- اعتراضات صنفی 9- نارضایتی عمومی 10- جنگ قدرت بین مسئولان 11- ویران شدن ایران 12- اپوزیسیون 13- شیوع آسیبهای اجتماعی 14- مردمی نبودن حکومت 15- نهادهای انتصابی 16- تبعیض جنسی 17- تبعیض مذهبی 18- تبعیض قومی 19- بی‌کفایتی مسئولان 20- پنهان‌کاری مسئولان 21- آقازاده‌ها 22- اقتصاد ورشکسته 23- اختلاس مسئولان 24- نبود آزادی بیان 25- سرکوب آزادیخواهان 26- محدود ساختن مطبوعات 27- نارسایی قانون اساسی 28- تلاش برای دستیابی به سلاحهای هسته‌ای 29- مخالفت با نهادهای مردمی 30- مدیریت غیرعلمی 31- خشونت‌طلبی 32- گروههای فشار 33- حزب‌الله 34- بسیج و بسیجیان 35- نهادهای نظامی 36- سرکوب اهل هنر 37- روشنفکرستیزی 38- محدود ساختن آزادیهای اجتماعی 39- تاراج منابع و میراث فرهنگی 40- حجم زیاد زندانیان 41- سرویسهای مختلف اطلاعاتی 42- آموزش و پرورش و آموزش عالی ناکارآمد 43- نظارت استصوابی 44- انتخابات غیردمکراتیک 45- مداخله در امور کشورهای دیگر 46- عامل تشنج خاورمیانه 47- فیلترینگ و اعمال محدودیتهای اینترنتی 48- روگردانی مردم از انقلاب 49- ناامنی اجتماعی 50- محدودیت اساتید دانشگاه 50 موضوع مورد استفاده امریکا در عملیات روانی رادیویی علیه ایران به شش گروه زیر تقسیم‌ می‌شوند: 1- مسائل حکومتی (داخلی) 2- مسائل حکومتی (بین‌المللی) 3- حقوق و‌ آزادیهای مردمی 4- مسائل اجتماعی، صنفی و قومی 5- مسائل مدیریتی و علمی 6- موضوعات نامتجانس فراوانی تکرار موضوعات عملیات روانی رادیویی امریکا علیه ایران به تفکیک گروه موضوعات محاسبه و در جداول و نمودارهای 1 تا 6 درج شد: جدول 1: فراوانی تکرار موضوعات داخلی حکومتی ردیف موضوع فراوانی درصد 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 جنگ قدرت بین مسئولان کشور پنهانکاری مسئولان کشور بی‌کفایتی مسئولان کشور تبعیض جنسی در ایران تمامیت‌خواهی حکومت آموزش و پرورش ناکارآمد گروههای فشار نهادهای نظامی نهادهای انتصابی مردمی نبودن حکومت 13 9 14 8 7 11 9 4 10 18 13 8 14 7 6 11 9 4 10 18 جمع 103 100 نمودار 1: فراوانی استفاده دستگاه عملیات روانی امریکا از موضوعات داخلی حکومتی علیه ایران داده‌های مندرج در جدول و نمودار 1 آشکار می‌سازد که هرچند دستگاه عملیات روانی امریکا در عملیات رادیویی خود علیه ایران از 10 موضوع حکومتی استفاده کرده است، آن دستگاه از سه موضوع زیر بیش از بقیه استفاده کرده است. 1- مردمی نبودن حکومت 2- بی‌کفایتی مسئولان کشور 3- جنگ قدرت بین مسئولان کشور. عملیات روانی رادیویی امریکا تلاش کرده است تا به مخاطبان خود القا کند که: 1- جمهوری اسلامی ایران فاقد مشروعیت مردمی است و این حکومت اساساً در پی برآوردن امیال و خواسته‌های مردم خویش نیست. 2- مسئولان ایرانی فاقد مهارت و توانایی کافی برای اداره کشورند، آنان در اداره کشور از روشهایی بهره می‌برند که فاقد کارآیی و اثربخشی‌اند. 3- مسئولان کشوری بیش از آنکه در پی تحقق خواسته‌های مردم و گشودن گره از مشکلات مردم باشند، درگیر تنش، چالش و کشمکش با یکدیگرند. به تعبیر رادیو فردا «هر گروه از مسئولان حکومت اسلامی می‌کوشد تا به هر قیمتی خود را در قدرت نگه دارد، به همین خاطر آنان گاهی آنچنان با یکدیگر در چالش‌اند که مردم را فراموش می‌کنند.» مسائل بین‌المللی فراوانی تکرار مهم‌ترین موضوعات بین‌المللی مورد استفاده عملیات روانی امریکا علیه ایران، در جدول و نمودار 2 درج شده است: جدول 2: فراوانی تکرار موضوعات بین‌المللی حکومتی ردیف موضوع فراوانی درصد 1 2 3 4 حمایت از تروریسم تلاش برای تولید سلاحهای هسته‌ای مداخله در امور کشورهای دیگر عامل تشنج خاورمیانه 13 23 7 11 24 42 13 21 جمع 54 100 نمودار 2: فراوانی تکرار موضوعات بین‌المللی ـ حکومتی موضوعات و داده‌های مندرج در جدول و نمودار 2 نشان می‌دهد که عملیات روانی رادیویی امریکا در تلاش روانی خود علیه ایران از چهار موضوع فراملی استفاده کرده است. آن دستگاه طی 32 ساعت برنامه رادیویی 54 مرتبه از چهار موضوع مذکور استفاده کرده است و 23 مرتبه ادعا کرده است که «ایران در پی دستیابی به سلاحهای کشتار جمعی است». این بعد از عملیات روانی امریکا علاوه بر مخاطب ایرانی مخاطب خارجی را نیز در برمی‌گیرد. به همین سبب در این تحقیق از این موضوعات با عنوان موضوعات بین‌المللی حکومتی یاد شده است. حقوق و آزادیهای مردمی بیشترین حجم عملیات روانی رادیویی امریکا علیه ایران به موضوع حقوق و آزادیهای مردمی مربوط است. به گونه‌ای که از بین پنجاه موضوع، 15 موضوع به این مؤلفه اختصاص یافته است. فراوانی تکرار هر یک از این موضوعات در جدول و نمودار 3 درج شده است: جدول 3: فراوانی تکرار موضوعات مربوط به مؤلفه آزادیهای مردمی ردیف موضوع فراوانی درصد 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 نقض حقوق بشر زندانیان سیاسی نقض حقوق اقلیتها نبود آزادی بیان سرکوب آزادی‌خواهان محدود ساختن مطبوعات نارسایی قانون اساسی خشونت‌طلبی سرکوب اهل هنر روشنفکر ستیزی حجم زیاد زندانیان سرویسهای مختلف اطلاعاتی فیلترینگ محدودیت اساتید انتخابات غیر دمکراتیک 26 17 9 12 16 14 6 7 10 6 8 10 17 7 15 15 9 5 7 9 8 3 4 5 3 5 5 9 4 8 جمع 54 100 نمودار 3: فراوانی موضوعات عملیات روانی امریکا علیه ایران همانگونه که داده‌های جدول و نمودار 3 نشان می‌دهد دستگاه عملیات روانی امریکا طی مدت زمان مورد بررسی، 174 مرتبه از طریق دو ایستگاه رادیویی خود ادعا کرده است که در ایران آزادیهای سیاسی مردم، نقض می‌شود و حقوق اساسی مردم نادیده انگاشته می‌شود. مسائل اجتماعی، صنفی و قومی چهارمین مؤلفه‌ای که دستگاه عملیات روانی امریکا از طریق دو ایستگاه رادیویی بخشی از تلاشهای تبلیغاتی خود را معطوف آن ساخته است مؤلفه اجتماعی، صنفی و قومی است. فراوانی تکرار موضوعات مربوط به این مؤلفه در جدول 4 درج شده است. جدول 4: فراوانی تکرار موضوعات صنفی، اجتماعی و قومی ردیف موضوع فراوانی درصد 1 2 3 4 5 6 7 8 9 جنبشهای قومی (به ویژه کردها) جنبش دانشجویی ایران اعتراضات صنفی نارضایتی عمومی شیوع زیاد‌ آسیبهای اجتماعی تبعیض قومی مخالفت با نهادهای مردمی محدود ساختن آزادیهای اجتماعی ناامنی اجتماعی 11 16 8 21 30 7 12 17 12 9 12 5 16 22 5 9 13 9 جمع 134 100 همانگونه که مطالب و داده‌های مندرج در جدول 4 نشان می‌دهد عملیات روانی رادیویی امریکا در تبلیغات علیه ایران، 9 موضوع اجتماعی، صنفی و قومی را آماج قرار داده است و 134 مرتبه این موضوعات را در 16 ساعت برنامه خویش تکرار کرده است. از بین 9 موضوع مذکور، موضوعات آسیبهای اجتماعی، نارضایتی عمومی، محدود ساختن آزادیهای اجتماعی بیش از بقیه تکرار شده‌اند. به عبارت دیگر، دو رادیوی مورد بحث در عملیات روانی خود علیه ایران تلاش کرده‌اند تا به مخاطبان خود القا کنند که: - در ایران آسیبهای اجتماعی به اوج خود رسیده است، - مردم از عملکرد متولیان نظام ناراضی‌اند، - حکومت ایران با محدود کردن آزادیهای اجتماعی، عرصه را بر مردم تنگ کرده است. مسائل مدیریتی مهم‌ترین موضوعات مدیریتی و فراوانی تکرار هر یک از آنها در جدول 5 درج گردیده است. جدول 5: فراوانی تکرار موضوعات مدیریتی ردیف موضوع فراوانی درصد 1 2 3 4 اقتصاد ورشکسته مدیریت غیرعلمی تاراج منابع و میراث فرهنگی حزب‌الله 11 16 10 8 24 35 22 19 جمع 45 100 موضوعات و داده‌های درج شده در جدول 5 نشان می‌دهد که امریکاییها در یکی از برنامه‌های رادیو فارسی 45 مرتبه اذعان داشته‌اند که اقتصاد، آموزش و پرورش و نهادها و سازمانهای مختلف کشور بر اثر سوء مدیریت یا ناکارآمدی عناصر مدیریتی، دچار ضعف و فقدان کارایی شده‌اند. افزون بر این، آنان تأکید کرده‌اند که عناصر فرصت‌طلب و سودجو میراث فرهنگی کشور را به سبب مدیریت ناکارآمد، به تاراج برده‌اند. موضوعات نامتجانس افزون بر موضوعات مندرج در ذیل پنج مؤلفه پیش‌گفته، پنج موضوع دیگر نیز مورد بهره‌برداری عملیات روانی رادیویی امریکا قرار گرفته است که در ذیل هیچ یک از پنج مؤلفه مذکور جای نمی‌گیرد. به همین سبب، این موضوعات در طبقه‌بندی تحت عنوان موضوعات نامتجانس معرفی شده‌اند. فراوانی تکرار این موضوعات در جدول 6 درج شده است. جدول 6: فراوانی تکرار موضوعات نامتجانس ردیف موضوع فراوانی درصد 1 2 3 4 5 ویران شدن ایران اپوزیسیون تبعیض مذهبی آقازاده‌ها بسیج و بسیجیان 9 19 7 16 10 15 31 11 26 17 جمع 61 100 همانگونه که داده‌های جدول 6 نشان می‌دهد دستگاه عملیات روانی امریکا با برجسته‌ ساختن فعالیت گروههای اپوزیسیون ایران، تکرار مکرر رانت‌خواری نور چشمی‌ها و آقازاده‌های ایران و تخریب کارکرد بسیجیان و بسیج، در پی تأثیرگذاری بر افکار عمومی ایران است. به منظور ارائه تصویری کلی از موضوعات مندرج در سناریوی عملیات روانی رادیویی امریکا علیه ایران، فراوانی کل هر یک از شش مؤلفه پیش‌گفته در نمودار 3 ترسیم شده است. همانگونه که نمودار 3 نشان می‌دهد امریکا در عملیات روانی خود بیش از همه از دو موضوع حقوق و آزادیهای سیاسی و مسائل اجتمامی و قومی بهره‌ برده است. 2- مخاطبان ایرانی عملیات روانی رادیویی امریکا بررسی محتوای آشکار اخبار و اطلاعات منتشر شده در دو رادیوی فارسی امریکا (رادیو فردا و رادیو صدای امریکا) نشان داد که آن دو رادیو دو نوع مخاطب دارد: 1- مخاطب عام (همه اقشار و گروههای ایرانی) 2- مخاطب خاص مخاطب خاص آن دو رادیو نیز شامل حداقل 7 گروه زیر است: 1- روشنفکران، نویسندگان و روزنامه‌نگاران 2- دانشجویان 3- کارگران و کارمندان 4- اقوام ایرانی، به ویژه کردها 5- بیکاران تحصیل‌کرده 6- نوجوانان در حال تحصیل یا ترک تحصیلی‌ها 7- زنان میزان شمول برنامه‌های دو رادیوی امریکا برای مخاطبان عام و هر یک از گروههای هفت‌گانه بالا در جدول 7 درج شده است: جدول 7: میزان فراگیری برنامه‌های دو رادیوی امریکا بر مخاطبان ردیف گروه مخاطبان درصد فراوانی 1 2 3 4 5 6 7 8 مخاطبان عام روشنفکران دانشجویان کارگران و کارمندان اقوام بیکاران نوجوانان زنان 64 7 5 3 4 3 5 9 جمع 100 داده‌های این جدول، بیانگر آن است که تقریباً یک سوم کل برنامه‌های دو رادیوی فارسی امریکا تمام ایرانیان داخل و خارج کشور را در بر می‌گیرد. پس از مخاطبان عام، زنان (با 9 درصد) و اهل قلم و روشنفکران (با 7 درصد) بیشتر از بقیه آماج عملیات روانی امریکا قرار می‌گیرند. به تعبیر روشن‌تر، عملیات روانی امریکا نخست تمام ایرانیان را مخاطب قرار می‌دهد و در وهله دوم گروههای خاص مدنظر است که از بین آنها، زنان، اهل قلم و دانشجویان، بیش از بقیه مورد توجه عوامل عملیات روانی رادیویی امریکا علیه ایران است. 3- استفاده از عوامل یکی از ویژگیهای بارز تبلیغات و عملیات روانی معاصر، استفاده از عوامل( ) است. منظور از عوامل کسانی‌اند که متعلق به فرهنگ گروه مخاطبان‌اند. به همین سبب مخاطبان معمولاً آنان را شبیه خود می‌دانند (جنیس،( ) 2001). به باور محققانی نظیر کارلی( ) (2002) عوامل، بر میزان تأثیر تبلیغات و عملیات روانی می‌افزایند. به همین سبب، امروزه بسیاری از کارگزاران عملیات روانی، استفاده از عوامل را در اولویت فعالیتهای خویش قرار می‌دهند. دستگاه عملیات روانی امریکا نیز از این قاعده مستثنی نیست. به باور زورق (1368) بخش عمده گویندگان و کارکنان رادیو فارسی امریکا را، ایرانیان تشکیل می‌دهند. اما، افزون بر آن تحلیل محتوایی دو رادیو فارسی امریکا نشان داد که حدود یک سوم اخبار، گزارشها، تحلیلها، تفسیرها و پیامهای ویژه آن دو رادیو از طریق عوامل ایرانی انتشار می‌یابد. تحلیل محتوای رادیوهای فارسی امریکا نشان داد که عوامل مورد استفاده آن رادیوها شامل گروههای زیراند: 1- کارشناسان تقریباً دائمی 2- کارشناسان غیردائمی (موردی) 3- شنوندگان انتخابی 4- شنوندگان اتفاقی 5- افراد ناشناخته دو رادیوی خارجی امریکا برای هر یک از موضوعات مورد بحث (سیاسی، اقتصادی، حقوق بشر، خبرنگاری، ادبی، فرهنگی، قومی و ...) همواره از کارشناسانی نظیر دکتر فرهنگ (نماینده اسبق ایران در سازمان ملل)، نوری‌زاده (روزنگار مقیم لندن)، ورجاوند (استاد میراث فرهنگی)، شیرین عبادی (برنده جایزه صلح نوبل)، احمد سلامتیان (نماینده اسبق اصفهان و مقیم لندن)، عبدالله هجری (دبیرکل حزب دمکرات)، ایرج جمشیدی زیدآبادی و شمس‌الواعظین (از خبرنگارهای مقیم ایران)، عزت‌الله سحابی (ملی- مذهبی) و دکتر یزدی (دبیر کل نهضت آزادی) استفاده می‌کند. افزون بر آن، این دو رادیو در موارد خاص (برای نمونه به هنگام پخش گزارشهایی در خصوص نارسایی اقتصادی، مسائل نظامی، مسائل اطلاعاتی، محیط زیست و ...) از برخی کارشناسان ایرانی داخل کشور یا شاغل در دانشگاههای مختلف امریکا و اروپا استفاده می‌کنند. شنوندگان انتخابی دستگاه عملیات روانی رادیویی امریکا کسانی‌اند که معمولاً (برای نمونه) از شهرها و مناطق مختلف ایران و یا خارج کشور، با دو شبکه رادیویی مورد بحث، تماس می‌گیرند و پیامهای خود را ارسال می‌کنند. اما، تأمل در بیانات و پیامهای این افراد به روشنی آشکار می‌سازد که آنها گزینش شده‌اند و عوامل آن دو رادیو منظم و از پیش اندیشیده شده با آنان تماس می‌گیرند و از آنان می‌خواهند تا پیامهای موردنظر آنان را بیان نمایند. اما شنوندگان اتفاقی کسانی‌اند که پیامهای آنان با اهداف گردانندگان رادیو صدای امریکا و رادیو فردا، منافاتی ندارد و به همین سبب پیام آنان پخش می‌شود. به نظر می‌رسد این گروه در زمره شنوندگانی‌اند که هر از گاهی به برنامه‌های رادیویی دو رادیوی مذکور گوش می‌دهند. احتمالاً پیامهای این گروه از آن رو پخش می‌شود که شنوندگان و مخاطبان آن رادیوها تصور نکنند که همه تماس‌گیرندگان با آن رادیوها گزینشی‌اند. چه، گاهی از طریق برخی از این پیام‌رسانان پیامهای دوجانبه‌ای نیز ارسال می‌شود. گروه آخر کسانی‌اند که اغلب صدای آنها پخش نمی‌شود بلکه از آنها با عنوان یک شهروند تهرانی، کرد، تماس‌گیرنده، دفترخانه و نظایر آن یاد می‌شود. به نظر می‌رسد برخی از این به اصطلاح شنوندگان، اصلاً وجود خارجی ندارند. فراوانی پخش پیامهای هر یک از عوامل پنج‌گانه یاد شده در برنامه‌های مورد تحلیل در جدول 8 درج شده است: جدول 8: تعداد موارد پخش صدای عوامل از رادیو صدای امریکا و رادیو فردا، طی هشت شب برنامه انتخابی ردیف نام عوامل فراوانی درصد 1 2 3 4 5 کارشناسان دائمی کارشناسان موردی شنوندگان انتخابی شنوندگان عام (اتفاقی) شنوندگان ناشناخته 15 14 25 12 7 20 19 34 16 11 جمع 73 100 داده‌های جدول 8 نشان می‌دهد، شنوندگان گزینشی (با 34 درصد) و کارشناسان دائمی (با 20 درصد) بیش از دیگر عوامل، مورد استفاده دستگاه عملیات روانی رادیویی امریکا قرار گرفته‌اند. همچنین از 1920 دقیقه برنامه ضبط شده (با احتساب زمان پخش موسیقی)، 438 دقیقه به پخش صدای عوامل، اختصاص داده شده است. با حذف مدت زمان پخش موسیقی (720 دقیقه)، سهم عوامل به 36 درصد افزایش می‌یابد. به عبارت دیگر، 36 درصد از کل عملیات روانی رادیویی امریکا علیه ایران را عوامل ایرانی شناخته شده و ناشناخته، اجرا می‌کنند. 4- روشها و راهبردهای عملیات روانی رادیویی امریکا تحلیل محتوایی برنامه‌های پخش شده دو رادیوی فارسی امریکا نشان داد که دستگاه عملیات روانی امریکا از روشها و راهبردهای مختلفی علیه ایران استفاده می‌کند. در ادامه مقاله برخی از آن روشها و راهبردها، مرور می‌شوند: • ایجاد ابهام و شائبه. روش ابهام برگرفته از نظریه روان‌شناسی گشتالت است. به باور پیروان این نظریه ذهن آدمی ابهام را بر نمی‌تابد از همین روی هنگام احساس ابهام، در پی رفع آن برمی‌آید. چه، تنش برخاسته از ابهام، آدمی را به تکاپو وامی‌دارد و او را تا رفع آن، فعال نگه می‌دارد. رادیو فردا و رادیو صدای امریکا برای ایجاد ابهام در اذهان شهروندان ایرانی اخبار و اطلاعات ناقص، شبهه‌انگیز و اغلب نادرست، در زمینه رهبران و نهادهای جمهوری اسلامی پخش و آنان را به جستجوی اطلاعات بیشتر در خصوص آن اخبار و اطلاعات دعوت می‌کنند. خبر زیر، که در اخبار شامگاهی صدای امریکا (1/4/84) پخش شد، گویای این واقعیت است: «.... از قول منابعی که نخواسته‌اند نامشان فاش شود، گزارش شده است که گروهی از نمایندگان مجلس در تدارک ارائه طرحهایی‌اند که بیش از گذشته موانعی را بر سر راه آزادیهای اساسی و آزادی مطبوعات ایجاد می‌کند. هرچند جزئیات بیشتری در خصوص این گزارش، فاش نشده است همکاران ما درصدداند تا اطلاعات بیشتری در زمینه آن به دست آورند، تا آن را به اطلاع شنوندگان خود برسانیم.» یکی از روشهای همیشگی رادیو فردا برای ایجاد شبهه و ابهام، طرح سؤال و درخواست از شنوندگان برای پاسخ به آن است. معمولاً آن رادیو هر هفته یک سؤال مبهم‌ و شک‌برانگیز را طرح و در طول هفته بارها آن را تکرار می‌کند. تعدادی از سؤالات مطرح شده آن رادیو، به شرح زیر است. - به نظر شما در دنیای امروز روابط پسر و دختر چگونه باید باشد؟ - چرا پس از انقلاب در ایران میزان جرائم و آسیبهای اجتماعی افزایش یافته است؟ - چرا خیلی از جوانان ایرانی علاقه‌منداند که از ایران خارج شوند؟ - چرا فکر می‌کنید حکومت ایران در تحقق وعده‌هایی که به مردم داده است موفق نبوده است؟ همانگونه که از محتوای سؤالات مشخص است، شبکه‌های رادیویی امریکا بیش از آنکه در پی نشر اطلاعات و تبادل‌نظر با مخاطبان و جز آن باشند، در پی القای ناکارآمدی جمهوری اسلامی و ایجاد شک و شبهه در مورد ارزشهای دینی و هنجارهای مذهبی بوده است. • الگودهی. رادیوهای امریکا با معرفی و تبلیغ الگوهای مطلوب خویش (نظیر معرفی هنرپیشه‌های هالیودی، خوانندگان لس‌آنجلسی و افرادی که پس از انقلاب از ایران مهاجرت کرده‌اند و مصاحبه‌های مکرر با آنها و برجسته‌نمایی موفقیتهای آنان، در صدداند تا زمینه همانندسازی نوجوانان و جوانان ایرانی با این الگوها را میسر سازند. به ویژه، در مصاحبه با چهره‌های مطلوب خویش، از آنان می‌خواهند تا فرآیند گذران زندگی خویش را بازگو کنند. آنان نیز اغلب آن بخش از زندگی خویش را بازگو می‌کنند که با هنجارهای مطلوب جامعه ایران مغایرت دارند. نمونه زیر، که از زبان یک جوان به اصطلاح موسیقی‌دان موفق بازگو شده است، بیانگر این واقعیت است: معمولاً صبحها پس از بیدار شدن چند دقیقه‌ای ورزش می‌کنم، بعد صبحانه‌ام را می‌خورم و به دوست دخترم زنگ می‌زنم. چند دقیقه‌ای با هم گپ می‌زنیم و قربون صدقه هم می‌رویم. بعد به انستیتو می‌روم. در آنجا با دوستانم که چند دختر و پسر باحال ایرانی و امریکایی‌اند، کار می‌کنیم. ناهار را با هم می‌خوریم. عصر با دوست دخترم قدم می‌زنیم، گاهی به سینما یا .... می‌رویم. شبها هم معمولاً در پارتی‌ها دور هم جمع می‌شویم و می‌خوریم، مست می‌شویم و می‌گوییم و می‌خندیم. • نفی و اثبات. در این روش «مبلغ سعی می‌کند همه پیامهای رقیب را نفی و شیوه و پیام مطلوب خویش را اثبات کند» (زورق، 1368، ص 126). دستگاه عملیات روانی رادیویی امریکا به اشکال مختلفی از این روش بهره می‌گیرد. برای مثال، برای اثبات اینکه سبک زندگی غربی بهترین سبک زندگی است ابتدا دیگر اشکال و سبکهای زندگی در غرب را تشریح می‌کند و آنگاه معایب آنها را برجسته می‌سازد و در آخر اثبات می‌کند که لازمه خوشبختی اتخاذ سبک زندگی امریکایی است. یا برای نفی نوع حکومت اسلامی در ایران و اثبات ناکارآمدی آن در اداره جامعه، ابتدا آسیبهای اجتماعی و سیاسی پدید آمده در جامعه را برمی‌شمارد و به کمک عوامل، آنها را برجسته می‌سازد، آنگاه به برجسته‌سازی محاسن دمکراسی لیبرال مبادرت می‌ورزد. • استناد مکرر. رادیوهای فارسی امریکا برای آنکه پیام و خبر خویش را موثق نشان دهند اغلب به منابع و عوامل متعددی استناد می‌کنند. برای نمونه، برای آنکه به مخاطبان خود بقبولانند که در زندانهای ایران از شکنجه‌های جسمی و روانی استفاده می‌شود معمولاً با چند وکیل، چند تحلیل‌گر سیاسی و چند زندانی آزاد شده مصاحبه می‌کنند. علاوه بر آن، خبر شکنجه را به نقل از جراید داخلی ایران، خبرنگاران بدون مرز و سازمانهای خاص حقوق بشر، بارها بازگو می‌کنند. • برجسته‌سازی. کمتر خبر، پیام، گزارش یا تحلیلی در رادیوهای خارجی امریکا پخش می‌شود که در آن، یک یا چند نارسایی اقتصادی، اجتماعی، اداری، امنیتی و جز آن در ایران برجسته نشده باشد. برای مثال آنان حادثه‌ای نظیر وقوع یک تصادف خونین در جاده‌های ایران را به بهانه‌ای برای پخش ساعتها برنامه در خصوص ناکارآمدی و بی‌توجهی حکومت اسلامی در حفظ جان شهروندانش تبدیل می‌کنند. یا غرق شدن چند نفر در دریای خزر را برجسته می‌سازند و آن را به وسیله‌ای برای تبلیغ علیه نهادهای انقلابی که مانع شنا کردن مردم در سواحل امن می‌شوند، تبدیل می‌کنند. بزرگ‌نمایی آمار بیکاران (گاهی تا 30 درصد)، بیش از حد نشان دادن آمار طلاق، برجسته‌سازی آمار خودکشی و انتساب آن به نارضایتی عمومی، کودک‌آزاری و مرتبط کردن آن به فقدان آزادیهای جنسی، اغراق در آمار زندانیان (حتی تا چند برابر)، بزرگ‌نمایی فرار دختران از خانه و برجسته‌سازی اعتراضات صنفی از جمله روشهای دیگری است که دستگاه عملیات روانی امریکا از آن استفاده می‌کند. • استناد مجازی. استناد به آمار، ارقام و اسنادی که در عمل، امکان بررسی صحت و سقم آنها وجود ندارد، از جمله روشهای دیگری است که دستگاه عملیات روانی امریکا از آن بهره می‌برد. برای مثال رادیو صدای امریکا در گزارشی ادعا کرد که «سطح روابط اجتماعی مردم ایران پس از انقلاب، بر اثر مشکلات معیشتی و افزایش بی‌اعتمادی ناشی از اعمال سیاستهای حکومت، کاهش یافته است». یا «میزان گرایش به خروج از کشور، در میان تحصیل‌کرده‌ها افزایش یافته است». ناگفته آشکار است که امکان بررسی صحت و سقم هیچ یک از این دو ادعا، برای مردم، وجود ندارد. • استناد به آمار و ارقام نادرست. دستگاه عملیات روانی امریکا برای القای دقیق بودن ادعاها و پیامهای خویش اغلب به آمار و ارقام استناد می‌کند. برای مثال صدای امریکا در خبری اعلام کرد «شواهدی در دست است که نشان می‌دهد پنج میلیون ایرانی تحصیل‌کرده و متخصص بعد از انقلاب از ایران فرار کرده‌اند». • سرایت و همرنگی. تبلیغات و عملیات روانی رادیویی امریکا اغلب با استفاده از اصل همرنگی چنین به مخاطبان ایرانی القا می‌کند که بیشتر مردم با سیاستهای حاکم مخالف‌اند»، «کمتر کسی در انتخابات شرکت می‌کند»، «همه می‌خواهند به زودی شاهد دمکراسی در کشورشان باشند»، «کسی دیگر اینها را قبول ندارد»، «مردم از روحانیون بیزارند»، «همه مسئولان غرق فساداند»، «دیگر کسی تمایلی به حکومت اسلامی ندارد» و ... • دروغ‌ بزرگ. روش دروغ بزرگ که نخستین بار کارگزار اصلی عملیات روانی آلمان نازی، گوبلز، از آن استفاده کرد و اکنون نیز دستگاه عملیات روانی امریکا از آن استفاده می‌کند. برای نمونه رادیو فردا در تیر 84 اعلام کرد «ایران دو تا پنج سال آینده چند کلاهک هسته‌ای تولید می‌کند» • نامگذاری. نامگذاری از جمله روشهای عملیات روانی رسانه‌ای است که دستگاه عملیات روانی امریکا در استفاده از آن گوی سبقت را از دیگران ربوده است. بر اساس این روش برای پدیده‌ها، اشخاص، نهادها و حتی نظامها نامهایی انتخاب و تکرار می‌شود که بار هیجانی و عاطفی شدیدی دارد و بر نگرش مخاطبان نسبت به آن پدیده، تأثیر عمیقی بر جای می‌گذارد. مفاهیمی نظیر محور شرارت، انتخابات فرمایشی، ارتجاع مذهبی، بنیادگرایی اسلامی، نظام سرکوب‌گر، رژیم توتالیتر، آپارتاید مذهبی و بسیجیان، تنها برخی از دهها مفاهیمی‌اند که در عملیات روانی رادیویی امریکا، بسیار استفاده می‌شود. • حذف و تحریف آگاهانه. هرچند رادیوهای فارسی امریکا برخی از اخبار منتشر شده رسانه‌های عمومی ایران را انعکاس می‌دهند، اغلب بخشهایی از آن اخبار و پیامها را حذف یا تحریف می‌کنند که موجب تغییر در محتوا و معانی آن مفاهیم می‌شود. برای مثال رادیو امریکا این خبر وزیر دفاع ایران که «استفاده از فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز حق ما است و کسی نمی‌تواند ما را از این حق محروم سازد» چنین نقل کرد: «استفاده از فناوری هسته‌ای حق ماست و با هر کسی که بخواهد این حق را از ما سلب کند مقابله می‌کنیم». • جمع‌آوری کارتهای یک‌دست. «تکنیک جمع‌آوری کارتهای یک‌دست به معنی انتخاب جزئیات و تکه‌های پراکنده‌ای از یک موضوع یا واقعه‌ای است که از میان انبوهی از اطلاعات واقعی و نادرست دست‌چین شده است به نحوی که با یکدیگر مطابقت می‌کنند. این جزئیات ممکن است حقایق مربوط به یک موضوع و یا واقعه‌ای باشد، یا ممکن است انتخابی از سخنان و مدارک کذب باشد» (مهرداد، 1380، ص 195). در عملیات روانی رادیویی امریکا از این تکنیک کراراً استفاده می‌شود. آنان هرگاه بخواهند علیه یک مسئول یا نهاد ایرانی تبلیغ کنند بخشی از گفته‌ها و یا عملکرد او را، جمع‌آوری و همراه با بیانات کذب و یا حذف و تحریف آن گفته‌ها، پخش می‌کنند. آنان از این روش به شیوه ماهرانه‌ای استفاده می‌کنند به گونه‌ای که مخاطب کمتر متوجه کذب بودن پیام یا گزارش منتشر شده می‌شود. میزان استفاده از شیوه‌های عملیات روانی رادیویی فراوانی و درصد استفاده دستگاه عملیات روانی رادیویی امریکا از هر یک از شیوه‌های پیش‌گفته در طول برنامه‌های ضبط شده، محاسبه و در جدول 9 درج گردید: جدول 9: فراوانی و درصد استفاده از شیوه‌های عملیات روانی رادیو فردا و رادیو امریکا طی 32 ساعت برنامه ردیف روش فراوانی درصد (در کل روشها) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ایجاد ابهام الگودهی کارتهای یک‌دست نفی و اثبات استناد مکرر برجسته‌سازی استناد مجازی استناد به آمار و اسناد نادرست همرنگی و سرایت دروغ بزرگ نامگذاری حذف 10 16 12 8 11 32 12 7 19 3 17 6 6 10 9 5 7 21 8 4 12 2 11 5 جمع 153 100 داده‌های درج شده در جدول 9، بیانگر آن است که دستگاه عملیات روانی رادیویی امریکا، از شش روش زیر بیشتر استفاده کرده است: 1- برجسته‌سازی 2- همرنگی و سرایت 3- نامگذاری 4- الگودهی 5- کارت‌های یک‌دست 6- استناد مجازی دستگاه عملیات روانی امریکا برای افزایش اثربخشی روشهای خود اغلب از موسیقی، سرگرمی، پخش صدای شنوندگان، گفتگو با کارشناسان و متخصصان علمی و جز آن استفاده کرده است. 5- اهداف عملیات روانی امریکا علیه ایران همانگونه که پیش‌تر گفته شد موضوعات و روشهای عملیات روانی رادیویی امریکا علیه ایران پس از استخراج در اختیار چند کارشناس قرار گرفت و از آنان خواسته شد تا بر اساس آن و با توجه به اطلاعات خود، مهم‌ترین اهداف عملیات روانی امریکا علیه ایران را فهرست نمایند. خلاصه نتایج به دست آمده، در جدول 10 نشان می‌دهد بالاترین توافق بر سر هدف نهم (ایجاد اختلاف بین جناحها و گروههای درون‌نظام) است (برای اطلاع از فرآیند تجربی ایجاد و گسترش اختلاف بین دو گروه و روشهای از میان برداشتن آن، تابلو 1 را ببینید). پس از هدف نهم، بالاترین توافق مربوط به هدف دوم (ایجاد نگرش منفی نسبت به مسئولان نظام)، هدف دهم (القای ناکارآمدی نظام اسلامی در اداره جامعه)، هدف اول (ایجاد نگرش منفی نسبت به کل نظام) و هدف دوازدهم (ایجاد نگرش منفی نسبت به روحانیت) است. جدول 10: اهداف عمده عملیات روانی امریکا علیه ایران ردیف اهداف درصد توافق کارشناسان 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 ایجاد نگرش منفی در مردم نسبت به نظام ایجاد نگرش منفی در مردم نسبت به مسئولان نظام القای یأس و ناامیدی در مردم تهییج اقوام علیه نظام تهییج اقلیتها علیه نظام ترغیب مردم به انجام کنشهای اعتراض‌آمیز تضعیف روحیه نیروهای حامی نظام ایجاد اختلاف بین نظامیان تشدید اختلاف گروههای درون نظام القای ناکارآمدی نظام اسلامی تقویت روحیه گروههای اپوزیسیون ایجاد نگرش منفی در مردم نسبت به روحانیت ترغیب مردم به عدم مشارکت سیاسی تضعیف ارزشها و هنجارهای دینی تحریک کشورهای دیگر علیه ایران 92 96 58 31 22 68 70 23 99 93 79 91 78 57 43 تابلو 1: فرآیند تجربی ایجاد اختلاف بین گروهها و روشهای از میان برداشتن آن (به نقل از رفیع‌پور، 1378، صص 128-126). مظفر شریف (روان‌شناس ترک مقیم امریکا) در دهه 60 میلادی اردویی تابستانی برای تعدادی از نوجوانان امریکایی تشکیل داد که 24 نوجوان با میانگین سنی 12 سال در آن اردو شرکت کردند با اینکه همگی از نظر روانی، سالم و از نظر اجتماعی و اقتصادی (خانواده) نیز، شرایط مشابه‌ای داشتند، اما یکدیگر را از قبل نمی‌شناختند. شریف دو نفر دانشجو را مأمور مشاهده و نظارت بر کار این نوجوانان کرده بود ... آقای شریف در نقش سرایدار ساده‌لوح مزرعه سبز و خرمی که اردو در آنجا تشکیل شده بود، ظاهر می‌شد و گاه‌گاهی سؤالات ابلهانه‌ای می‌کرد که حمل بر بی‌اهمیتی و نادانی او شود، تا کسی او را مزاحم نپندارد. آزمایش در چهار مرحله انجام گرفت و هر مرحله بین 3 تا 4 روز ادامه داشت: 1- در مرحله اول بچه‌ها فرصت یافتند همدیگر را بهتر بشناسند و با یکدیگر آزادانه دوست شوند. بدین ترتیب گروههایی تشکیل شد که در هر یک از آنها بچه‌ها به یکدیگر علاقه‌مند شده بودند. 2- در مرحله دوم کل بچه‌ها، علی‌رغم میل‌شان، به دو گروه تقسیم شدند. طولی نکشید که افراد هر گروه علاقه شدیدی به یکدیگر پیدا کردند. 3- در مرحله سوم هر یک از گروهها (که هر یک برای خود نامی نیز برگزیده بودند) به توصیف مثبت خود و توصیف منفی گروه مقابل پرداختند (برای نمونه ما ورزشکاریم در حالی که آنها ضعیف‌اند و ...). آنها حتی تا آنجا پیش رفتند که یکدیگر را به بی‌صداقتی متهم و به هم توهین می‌کردند و همدیگر را می‌زدند و حتی پرچم یکدیگر را هم به آتش می‌کشیدند [مأموریت دامن زدن به این اختلافات بر عهده خود مظفر شریف، که در نقش سرایدار ساده‌لوح ظاهر می‌شد، بود]. نتیجه ارزیابی دو دانشجوی ناظر در این مرحله نشان داد که هر یک از دو گروه خود را با ویژگیهایی نظیر با شهامت، با استقامت، مرتب و منظم توصیف می‌کرد، در حالی که گروه رقیب را حقه‌باز، جر زن و کثیف می‌نامید. 4- در مرحله چهارم بار دیگر 24 نوجوان به یک گروه واحد متحد و منسجم برگردانده شدند. برای این منظور اقدامات زیر صورت گرفت: - لوله آب اردوگاه از روی عمد خراب شد و در نتیجه همه نوجوانان درگیر تعمیر آن شدند (ایجاد نیاز مشترک) - یک مسابقه ورزشی بین بچه‌های اردو و تیم شهرک اردو، ترتیب داده شد (ایجاد دشمن مشترک) - بعد از تعریف زیاد از یک فیلم سینمایی و ترغیب به کرایه آن، بچه‌ها پس‌اندازهای خود را روی هم گذاشتند تا بتوانند آن فیلم را کرایه کنند (ایجاد منافع مشترک) - یک برنامه گردش جمعی به مناطق بسیار جالب و زیبا ترتیب داده شد و بچه‌ها فعالانه برای فراهم ساختن شرایط آن گردش، با یکدیگر همکاری کردند (ایجاد نشاط مشترک) نتیجه این چهار فعالیت نشان داد: نوجوانانی که 4-3 روز قبل از این مرحله سخیف‌ترین و رکیک‌ترین واژه‌ها را در مورد یکدیگر به کار می‌گرفتند، به دوستان صمیمی تبدیل شدند. - تعداد مخاطبان مستقیم و غیرمستقیم عملیات روانی رادیویی امریکا همانگونه که پیش‌تر گفته شد، برای مشخص کردن تعداد مخاطبان مستقیم و غیرمستقیم عملیات روانی رادیویی امریکا از 650 نفر از شهروندان تهرانی (متشکل از گروهها، اقشار و اقوام مختلف) دو سؤال پرسیده شد. حاصل پاسخهای آنان به آن دو سؤال در جداول 11 و 12 درج شده است. جدول 11: میزان استماع برنامه‌های رادیو فردا و رادیو صدای امریکا (مستقیم) ردیف میزان استماع مستقی