چکیده عراق پس از ایران بزرگ‌ترین کشور شیعه جهان است. با سقوط حزب بعث شیعیان عراق به دنبال کسب جایگاه واقعی خود در نظام سیاسی این کشور هستند، از سوی دیگر، برخی از همسایگان عرب عراق که پس از سقوط رژیم صدام منافع خود را در این کشور از دست داده‌اند و با روی کار آمدن اکثریت شیعه، حاکمیت خود را با خطر مواجه می‌بینند با بهانه‌های واهی مبنی بر دخالت جمهوری اسلامی ایران و اعزام یک میلیون ایرانی به عراق! برای رأی دادن، در صددند که این انتخابات را مخدوش جلوه نمایند. یکی از کشورهایی که در این راستا به عملیات روانی برضد جمهوری اسلامی پرداخت دولت پادشاهی اردن بود. در این مقاله سعی شده زمینه‌ها و بسترهای روانی تبلیغات اردن علیه جمهوری اسلامی قبل از انتخابات عراق بررسی و مورد بازبینی قرار گیرد تا خوانندگان با تبلیغات کذب این کشور پس از فروکش کردن انتخابات عراق آشنا شوند. واژگان کلیدی: اردن، ‌عراق، جمهوری اسلامی ایران، عملیات روانی، شیعیان، اهل تسنن، رژیم بعث عراق، انتخابات عراق، عملیات روانی. مقدمه تاریخ سیاسی معاصر کشور عراق هیچ‌گونه تجربه تاریخی مشخصی از حضور بازیگران سیاسی شیعی در رأس هرم قدرت عراق نداشته است. به واقع نگاهی به ساختار سیاسی کشورهای عرب منطقه بیانگر این مطلب است که اساساً در بیشتر جوامع عربی، زعامت قدرت سیاسی در اختیار اهل تسنن بوده و شیعیان معمولاً در اقلیت قرار داشته‌اند. تجربه جامعه و حکومت در ایران از یک سو و سقوط حکومت بعث و به حاشیه رانده شدن چهره‌های سیاسی سنی مذهب از هرم قدرت سیاسی در عراق از سوی دیگر، سبب‌ساز بروز نگرانیهای عمده‌ای از جانب برخی همسایگان عرب این کشور شده است. از سال 1979 میلادی، سردمداران کشورهای عربی همواره نگران گسترش نفوذ تبعات انقلاب اسلامی ایران به کشورهای خود بوده‌اند. از این رو، تصور اینکه ساختار نظام سیاسی عراق در آینده بخواهد هر گونه شباهتی به نظام سیاسی ایران داشته باشد نگرانیهایی را برای آنها به وجود آورده است. در این بین اردن در زمره آن دسته از واحدهای سیاسی عربی است که در همسایگی عراق، از به قدرت رسیدن شیعیان در این کشور بسیار بیمناک است. به همین جهت این کشور تلاشهای گسترده‌ای را با هدف ترغیب احزاب سنی مذهب عراق برای ورود به عرصه رقابت سیاسی این کشور اعمال نموده است. اردن چند مؤلفه را در پروژه عراق دنبال می‌کند؛ نزدیکی به سران اهل سنت و تلاش برای به قدرت رساندن آنها در حکومت آینده عراق، همچنین تضعیف جایگاه شیعیان و بسترسازی روانی علیه جمهوری اسلامی و در نهایت تلاش برای اجرای عملیات خرابکارانه و ناامن‌کردن بیش از پیش جامعه عراق. یکی از گزینه‌های موردنظر دولت امان در عراق، تأسیس نظام پادشاهی سنی‌مذهب، بسان آنچه که در خود این کشور حاکم است، می‌باشد. از این رو، این کشور بخش عمده‌ای از تلاشهای خود را صرف جلب نظر همسایگان عراق برای استقرار چنین ساختار سیاسی در این کشور کرده است. بنابراین، مخالفت ایران با طرح پیشنهادی اردن در عراق از دلایل عمده موضع‌گیریهای این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است. برخی از ناظران سیاسی معتقدند که اردن هم‌اکنون بر آن است تا در عراق جنبش مشروطه سلطنتی به ریاست شریف علی بن حسین از نوادگان خاندان پادشاهی هاشمیان در این کشور و نزدیک به خاندان هاشمیان در اردن را به قدرت برساند. غائله انتخابات و موضع‌گیریهای دولت اردن در پی استقبال نکردن ایران از طرح پیشنهادی دولت اردن مبنی بر حمایت ایران از استقرار نظام سیاسی مشروطه سلطنتی در عراق، این مسئله با موضع‌گیریهای شدید مقامات امان مواجه شد. در نخستین جهت‌گیریها، ملک عبدالله، پادشاه اردن در گفت‌وگو با روزنامه واشنگتن‌پست، ضمن برحذر داشتن ایران از هر گونه مداخله‌ای در امور داخلی عراق، اعلام کرد که «بیش از یک میلیون ایرانی که به عراق مهاجرت کرده‌اند، قصد دارند تا در انتخابات 30 ژانویه این کشور شرکت کنند».1 وی با هشدار به حکومت ایران در این خصوص، مدعی شد که این تعداد از ایرانیانی که به عراق رفته‌اند تأثیر بسزایی در نتایج انتخابات خواهند داشت. پادشاه اردن همچنین ادعا کرد که مقامات ایرانی در صددند تا حکومتی مشابه آنچه در ایران وجود دارد، در عراق ایجاد کنند. در پی اظهارات ملک عبدالله، روزنامه عرب‌زبان الجزیره نیز اعلام کرد که «گزارشهایی مبنی بر نفوذ و ورود صدها هزار ایرانی به داخل عراق وجود دارد که تلاش می‌کنند کارت جیره‌بندی و اسنادی را به دست آورند تا بتوانند در انتخابات عراق شرکت کنند، تا از نامزدهای شیعه که نمایندگان احزاب شیعه هستند در انتخابات حمایت نمایند.»2 اظهارات این روزنامه چاپ عربستان سعودی، با اندک‌زمانی پس از ادعاهای پادشاه اردن با هدف مخدوش‌کردن چهره جمهوری اسلامی در افکار عمومی منطقه صورت گرفت. اما نکته اساسی این است که چنین ادعاهایی زمانی می‌توانست توجیه منطقی داشته باشد که اکثریت جامعه عراق را اهل تسنن تشکیل می‌دادند، حال آنکه اکثریت جامعه عراق از شیعیان هستند. از سویی دیگر، آمارها حاکی از آن است که در داخل خود ایران در حدود شصت هزار عراقی در انتخابات مشارکت داشته‌اند، با توجه به این مطلب چگونه می‌توان تصور کرد که ایران صدها هزار نفر را به داخل خاک عراق برای حضور در پای صندوقهای رأی گسیل داشته باشد؟ در واکنشی دیگر روزنامه الشرق‌الاوسط گزارش داد که هانی الملقی، وزیر امور خارجه اردن، در اوایل دی ماه سال 1383 پس از مذاکره با حسنی مبارک رئیس‌جمهوری مصر در قاهره، ضمن اعلام این مطلب که «عربیت عراق در معرض خطر قرار دارد»، گفته است کشورش اسناد و مدارکی در اختیار دارد که حاکی از تلاشهای گسترده ایران برای ایجاد یک هلال شیعه شامل کشورهای سوریه، لبنان و عراق در منطقه است. وی ضمن اعلام نگرانی دولت متبوعش مبنی بر استقرار حکومت دینی سیاسی شیعی در عراق، اظهار داشت که باید عربیت عراق را حفظ نمود، چرا که این عربیت، شیعیان و اهل تسنن را در عراق گرد هم آورده است.3 فیصل الفایز، نخست‌وزیر اردن نیز در گفت‌وگویی با روزنامه الریاض چاپ عربستان سعودی ابراز نگرانی کرد که «دخالت برخی از کشورهای همسایه در امور داخلی عراق ممکن است به بروز فتنه‌ای در عراق منجر شود که این کشور را در گردابی از ناامنی و بی‌ثباتی غرق کند و تمام آرزوهای موجود برای تحقق ثبات و وحدت را بر باد دهد.»4 وی ادامه داد که «برخی جریانهای افراطی درون حکومت ایران برای ایجاد فتنه در عراق تلاش می‌کنند».5 در واقع، نگاهی به سیاستهای دولت اردن در منطقه و اقدامات آن در عراق بیانگر این مطلب است که این کشور از طریق ایجاد فضای روانی ضد ایرانی در سطح افکار عمومی منطقه و اقدامات خرابکارانه در داخل خاک عراق که از آن جمله می‌توان به حمایت گسترده این کشور از جریانات تروریستی در داخل عراق که با باقیمانده نیروهای وفادار به حزب بعث همکاری می‌کنند، اشاره کرد، (منابع خبری بیش از 17 مورد از عملیات تروریستی این گروهها را جهت سنگ‌اندازی در جریان انتخابات مخابره کرده‌اند) این کشور به شدت سعی می‌کند تا از ایجاد یک نظام سیاسی شیعی در عراق و آنچه به زعم مقامات اردن تحقق پروژه هلال شیعه نامیده می‌شود،‌ جلوگیری کند. همانطوری که هانی الملقی، وزیر امور خارجه اردن در اظهاراتش بیان نموده است، اردن هرگز مایل نیست که یک حکومت شیعی در نزدیک مرزهای شرقی این کشور تشکیل شود. در حال حاضر اردن با به کارگیری ابزارهای قوم‌گرایانه تلاش می‌کند تا افکار عمومی عراق را علیه ایران تحریک کند. مقامات اردنی در حالی خطر ایجاد هلال شیعی را پررنگ جلوه می‌دهند که از تهدیدات هسته‌ای رژیم صهیونیستی در منطقه به طور کلی غافل شده‌اند و با امضای توافقنامه‌های سازش با دولت تل آویو، خطرات زرادخانه‌های این رژیم را به باد فراموشی سپرده‌اند. جنگ روانی اردن و واکنش مقامات عراقی اظهارات مقامات اردنی مبنی بر مداخله ایران در امور داخلی عراق، به بروز واکنشهای تندی از سوی برخی شخصیتهای عراق علیه جمهوری اسلامی ایران منجر شد. در نخستین واکنشها، غازی الیاور، رئیس‌جمهوری موقت عراق در زمان انتخابات در گفت‌وگویی با روزنامه واشنگتن‌پست، اعلام کرد. «ما شکی نداریم که ایران با برخی مداخله‌جوییهای خود، سبب بروز تنش و افزایش درگیری در این منطقه می‌شود».6 وی در دفاع از اظهارات خود گفت: «آنچه گفتم نه اتهامات، بلکه حقایقی است که بر اساس اسناد و مدارک بر زبان رانده‌ام و دولت موقت در ارائه این اسناد و مدارک مربوط به دخالت برخی همسایگان عراق، کوتاهی کرده است.»7 وی تصریح کرد که بسیاری از گروههایی که هم‌اکنون در عراق به انجام اقدامات تروریستی و خشونت‌آمیز مبادرت می‌کنند، تحت حمایتهای مالی کشورهای همسایه یعنی ایران و سوریه قرار دارند. این سخنان در حالی توسط الیاور بیان شده است که تا پیش از سفر به ایالات متحده، وی موضع مثبتی در قبال ایران در پیش گرفته بود و از لزوم تقویت و گسترش روابط با تهران سخن به میان می‌راند. به واقع به نظر می‌رسد که تغییر ناگهانی موضع الیاور در خصوص ایران تا حد زیادی از تحریکات ایالات متحده از یک سو و دولت اردن از سوی دیگر، تأثیر گرفته باشد. الیاور اگرچه با برگزاری انتخابات عمومی در عراق مخالفت نمی‌کرد، اما از نتایج آن و نفوذ احتمالی ایران در میان محافل شیعه، سنی، کرد و دیگر طوایف عراق و روابط مثبت این کشور با اقشار مختلف ملت عراق نگران بود. بنابراین وی با بیان چنین اتهاماتی در صدد ایجاد فضای روانی منفی علیه جمهوری اسلامی در میان محافل عراقی برآمده بود تا آنها از انتخاب نامزدهایی که در صورت برگزیده‌شدن، ممکن بود روابط حسنه‌ای با ایران داشته باشند، خودداری کنند. بجز الیاور، چهره‌هایی همچون حازم شعلان، فلاح النقیب، الذرفی و سرلشکر حکمت موسی، معاون وزیر کشور عراق نیز در موضع‌گیریهای جداگانه انگشت اتهام را به سوی ایران نشانه رفتند. حکمت موسی طی سخنانی بیان کرد که «سازمان اطلاعات وابسته به این وزارت، مدارک مربوط به دست داشتن سوریه و ایران در حمایت از اعمال تروریستی داخل عراق را تحویل دولت موقت داده است.»8 این اظهارات پیش از هر چیز نشان‌دهنده این مطلب است که برخی از جریانات سیاسی، چه در داخل عراق و چه در خارج از عراق به شدت نگران ایجاد نظام سیاسی شیعی نزدیک به آنچه که در ایران وجود دارد می‌باشند، این امر به موضع‌گیریهای شدید آنها علیه جمهوری اسلامی ایران منجر شده است. تحلیل و ارزیابی آنچه مسلم است، اظهارات شاه اردن و وزیر خارجه این کشور در خصوص تلاش ایران برای تشکیل هلال شیعی در منطقه در چارچوب سلسله عملیات روانی علیه مردم عراق و البته جمهوری اسلامی ایران و همچنین منحرف کردن نگاهها از مداخلات سیاسی این کشور در عراق، ایراد شده است. ‌شکی نیست که در طول 25 سال حاکمیت رژیم بعث در عراق، اردن از دهها میلیارد دلار کمکهای مالی و نفتی این رژیم بهره‌مند بوده است و با سقوط رژیم بعث، تنها منبع درآمد خارجی اردن نیز از میان رفته است. این رژیم در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و اشغال کشور کویت در اوایل دهه 1990 میلادی از حامیان عمده رژیم عراق بود. در حال حاضر اردن تلاش می‌کند تا دولتی در عراق به مسند قدرت برسد که مانند گذشته، روابط نزدیکی با این کشور برقرار کند. از این رو، دولت اردن با دامن زدن به مسائل طایفه‌ای و فرقه‌ای در عراق سعی می‌کند از به حاشیه رانده شدن احزاب سیاسی سنی‌مذهب و به قدرت رسیدن شیعیان در این کشور جلوگیری کند. به دنبال برگزاری انتخابات عمومی در عراق، این کشور تلاش کرد از طریق به کارگیری ابزارهای گوناگون، بر روند انتخابات تأثیر گذاشته و نتایج آن را به سود خود تغییر دهد و به هر نحو ممکن از تأثیرگذاری کشورهایی همچون ایران و سوریه بر گرایشات سیاسی جامعه عراق، جلوگیری کند. بخشی از تلاشهای اردن در این زمینه به تشکیل یک ستاد عملیاتی جهت برنامه‌ریزی برای تجزیه عراق و اسکان آوارگان فلسطینی در غرب این کشور و نیز کارشکنی در برگزاری انتخاباتی سالم و آزاد در عراق، برمی‌گردد. این ستاد زیر نظر سازمان امنیت اردن و برخی کشورهای غربی اداره می‌شود. تشدید عملیات انتحاری، ترور شخصیتهای برجسته شیعی، خرید آرا برای جلوگیری از پیروزی اکثریت شیعه و در نهایت سازماندهی اعضای سابق ارتش رژیم بعث برای انجام کودتا در این کشور و به دست گرفتن قدرت، از دیگر اهداف این ستاد به شمار می‌آمد. گزارشهای منتشر شده حاکی از آن است که برخی از همسایگان عرب عراق، از جمله اردن در درجه اول در تلاش بودند تا در جریان برگزاری انتخابات، افراد لائیک وابسته به حزب وفاق ملی به رهبری ایاد علاوی، نخست‌وزیر عراق، از صندوقهای رأی سر برآورند. برخی از صاحب‌نظران مسائل خاورمیانه بر این اعتقادند که دولت اردن در تلاش بود تا با به حاشیه راندن دوباره شیعیان در عراق و اسکان پنج میلیون آواره فلسطینی در غرب این کشور، به طور کلی مسئله فلسطین را حل و فصل کند و به تعهدات خود نسبت به موافقتنامه‌های منعقد شده این کشور با رژیم صهیونیستی، جامه عمل بپوشاند. یادداشت 1. http://www.Mehrnews.com/8-Dec-2004. 2. http://www.Mehrnews.com/12-Dec-2004. 3. http://www.Mehrnews.com/23-Dec-2004. 4. http://www.Mehrnews.com/11-Jan-2005. 5. Ibid. 6. http://www.Mehrnews.com/8-Dec.2004. 7. http://www.Mehrnews.com/13-Dec.2004. 8. http://www.Mehrnews.com/14-Dec.2004.