اندیشکده آمریکایی «راه سوم»، در مقاله ای به قلم «میک ائویان»، «آکی پریتز»، «لورن اوپنهایمر»، و «راب والتر» در مورد اثرات حمله نظامی به ایران بر اقتصاد بیمار جهانی و معیشت مردم آمریکا هشدار داد. در این مقاله آمده است نپذیرفتن ایرانی اتمی، الزاما به معنی پذیرش ضرورت حمله نظامی قریب الوقوع به تاسیسات اتمی این کشور نیست. این مقاله به دلایلی می پردازد که می تواند ضرورت اقدام نظامی را به چالش کشیده، و توضیح خواهد داد که چرا گزینه نظامی در حال حاضر و همینطور در آینده ای نزدیک، بهترین انتخاب ممکن برای آمریکا و هم پیمانانش نیست؛ دلایلی که در این انیشکده برای این استدلال آورده شده اند عبارتند از:

- ما هنوز از زمان کافی برای ممانعت از دستیابی ایران به سلاح اتمی برخورداریم؛

- حمله زودهنگام به ایران، متوقف کردن فعالیت های هسته ای این کشور را در بلندمدت پیچیده تر می سازد؛

- حمله شتاب زده به ایران، پیامدهای نامطلوبی را به اقتصاد شکننده جهانی تحمیل خواهد کرد.

- آمریکا هنوز مطمئن نیست که ایران قصد ساخت سلاح اتمی داشته باشد

- حمله نظامی حرکت شتاب زده ای است

به دلایل بسیاری، اینک زمان آزمودن گزینه نظامی نیست. ما برخی از این دلایل را در اینجا آورده ایم:

1. هنوز برای متوقف کردن ایران زمان داریم

ایران در حال جمع آوری مواد اولیه لازم است، اما هنوز مطمئن نیست که واقعا می خواهد با آنها کیک بپزد یا نه! به طور قطع ایران در حال جمع آوری تمام عوامل لازم برای ساخت یک بمب هسته ای است. با این حال، جامعه اطلاعاتی آمریکا -پس از بازبینی تمام اطلاعات و داده های طبقه بندی شده و طبقه بندی نشده موجود- هنوز به این باور نرسیده است که تهران در حال برداشتن آخرین گام به سوی تولید یک بمب اتمی حقیقی است. همانطور که مدیر کمیته اطلاعات ملی، اخیرا خطاب به کنگره گفته بود: «آنها یقینا در این مسیر [ساخت سلاح هسته ای] گام برداشته اند، اما ما باور نداریم که آنها حقیقتا تصمیم به ادامه مسیر و تولید یک سلاح هسته ای داشته باشند.»

* معاهده ان. پی. تی. حق توسعه، پژوهش، تولید، و استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای را برای تمام کشورها محفوظ می داند

چیزی که موقعیت را بیش از پیش پیچیده می سازد، این است که ایران معاهده ان. پی. تی را امضا کرده است. این قرارداد، در عین حال که برای تمام ملت ها حق توسعه، پژوهش، تولید، و استفاده از انرژی هسته ای در مقاصد صلح آمیز را محفوظ می داند، اما بیشتر کشورها را از ساخت یا دستیابی به فناوری اسلحه هسته ای منع می کند. ایران از همکاری کامل با بازوی اجرایی معاهده ان. پی. تی، یعنی آژانس بین المللی انرژی اتمی خودداری می کند؛ و آژانس هنوز باید شواهد بیشتری را دال بر گذر ایران از مرزهای صلح آمیز استفاده از انرژی هسته ای پیدا کند.

* پیمودن مسیر باقی مانده تا دستیابی به بمب اتمی، به صورت مخفیانه برای تهران امکان پذیر نیست

ایران در مسیر دستیابی به اسلحه هسته ای قابل بهره برداری، چالش ها و موانع متعددی پیش رو دارد. ایران با کسب توان نظامی هسته ای هنوز فاصله قابل توجهی دارد که مخفیانه طی کردن آن، بسیار مشکل و تقریبا امکان ناپذیر است، و از سویی مشاهده کوچک ترین اقدامی در این مسیر به سادگی و وضوح، تمایل ایران به فعالیت های تسلیحاتی هسته ای را آشکار می سازد. این اقدامات را می توان شامل غنی سازی اورانیوم تا سطح تسلیحاتی، اخراج بازرسان آژانس، خروج از معاهده ان. پی. تی، آزمایش های هسته ای، و در نهایت تولید سامانه حمل بمب های هسته ای دانست.

* حکومت ها حتی پس از دستیابی به سلاح اتمی نیز مهارپذیرند

به علاوه، حتی اگر کشوری یک سلاح اتمی نیز تولید کند، باز هم می توان با تلاش های بین المللی مانع از به کارگیری آن سلاح شد. برای مثال، در سال 2003، لیبی برنامه سلاح های کشتارجمعی خود را متوقف و فناوری هسته ای خود را برای عادی سازی روابط بین المللی تسلیم کرد. یا می توان به آفریقای جنوبی اشاره کرد که حتی موفق شد اسلحه هسته ای بسازد، اما پس از مدتی داوطلبانه آنها را نابود کرد.

* آمریکا هر زمان که بخواهد می تواند تاسیسات هسته ای ایران را نابود کند

اما از همه مهم تر اینکه آمریکا با قدرتمندترین ارتش جهان، توانایی این را دارد که هر لحظه که بخواهد، برنامه هسته ای ایران را نابود کند؛ هرچند که انجام این کار ساده نیست، چرا که ایران کشور بزرگی است و برخی از پایگاه های هسته ای این کشور به خوبی محافظت می شوند. با این حال، جای شکی نیست که ارتش آمریکا می تواند از پس این کار برآید؛ هیچ محدودیت یا قید زمانی برای آغاز حمله وجود ندارد، و به علاوه به نظر نمی رسد که برنامه هسته ای ایران، زمانی بتواند چنان بزرگ و قدرتمند شود که از احتمال موفقیت حمله نظامی بکاهد. بنابراین نیازی به حمله شتاب زده به ایران وجود ندارد، و ما هنوز برای امتحان کردن روش های دیگر وقت زیادی داریم.

* حمله شتاب زده آمریکا به ایران، بر لزوم برخورداری ایران از تسلیحات اتمی صحه می گذارد

2. حمله شتاب زده می تواند در بلندمدت، عزم ایران برای ادامه این مسیر را افزایش دهد

حمله نظامی تاسیسات هسته ای ایران را نابود خواهد کرد، اما ایران به سادگی می تواند یک بار دیگر همه چیز را از ابتدا آغاز کند، و این حملات هرگز نمی توانند تضمینی برای نابود کردن اراده ایران در این مسیر محسوب شوند. از این گذشته، با یک حمله نظامی شتاب زده، آمریکا در حقیقت بر لزوم برخورداری ایران از تسلیحات توانمند (برای مثال هسته ای) صحه می گذارد.

* حمله به ایران، حمایت بین المللی از تحریم های فعلی را از میان خواهد برد

حمله زودهنگام به ایران می تواند توافق بین المللی مبنی بر لزوم متوقف ساختن برنامه هسته ای این کشور را از بین ببرد. اگر آمریکا نتواند شواهد مستدلی بر وجود فعالیت های تسلیحاتی در برنامه هسته ای ایران ارائه کند، حتی حامیان همیشگی آمریکا در جوامع بین المللی نیز به سختی حاضر به پشتیبانی از اقدام نظامی آمریکا علیه ایران خواهند شد؛ و در این صورت، آمریکا دیگر حتی نمی تواند از ادامه ائتلاف فعلی ملل مختلف در حمایت از تحریم های اقتصادی و محدودیت های انتقال فناوری اطمینان خاطر داشته باشد؛ و با اینکه بسیاری از حکومت های خاورمیانه که به طور طبیعی مواضع خصمانه ای نسبت به ایران دارند، ممکن است از استفاده از روش های قهرآمیز در برابر این کشور حمایت کنند، با این حال برخی از آنها نیز ممکن است (تحت اثر فشارهای داخلی) ناگزیر باشند که به طور علنی چنین اقدامی را محکوم کنند. چنین موقعیتی در تقابل کامل با وضعیت لیبی قرار می گیرد، که در آن کشورهای عربی آشکارا در پی مداخله نیروهای ناتو بودند.

* در صورت حمله به ایران، این کشور دیگر حاضر به همکاری با نهادهای بین المللی نخواهد بود

پس از حمله به تاسیسات اتمی ایران، امکان نظارت آمریکا بر فعالیت های هسته ای این کشور کاهش خواهد یافت. بمباران کردن ایران، انگیزه تهران در ارائه مجوز به آژانس یا جامعه بین المللی برای بازدید از تاسیسات اتمی را از بین خواهد برد؛ و از طرفی پس از حمله نظامی، همانطور که پیش از این نیز ذکر شد، توافق بین المللی برای وادار ساختن ایران به راه دادن بازرسان اتمی نیز انسجام و قدرت فعلی را از دست خواهد داد.

چنین موقعیتی بسیار شبیه به وضعیت عراق پس از حمله سال 1998 خواهد بود، زمانی که سازمان ملل دریافت که عراق مایل به همکاری با بازرسان تسلیحاتی نیست. در اواخر همان سال، نیروهای آمریکا و بریتانیا، تاسیسات تسلیحاتی عراق را بمباران کردند. با این حال نه تنها نگرانی ها در خصوص تسلیحات کشتارجمعی این کشور از بین نرفت، که دیگر فعالیت های اطلاعاتی یا بازرسان بین المللی در عراق (برای فرو نشاندن این نگرانی ها) نیز امکان ناپذیر بود؛ و این روند تا زمان اشغال کامل عراق در سال 2003 ادامه داشت.

* حتی «تهدید» بستن تنگه هرمز می تواند شوک بزرگی به بازار نفت وارد کند

4. حمله شتاب زده به ایران می تواند اقتصاد جهانی را بی جهت به مخاطره اندازد. اگر حمله نظامی به ایران یک ضرورت امنیتی به شمار آید، آنگاه دغدغه اقتصاد جهانی می تواند نامربوط قلمداد شود -زیرا منافع امنیتی ملی در ارجحیت قرار دارد. اما از آنجایی که ما هنوز وقت داریم، سیاست گذاران باید هزینه های احتمالی چنین اقدامی را برای اقتصاد بیمار و شکننده جهانی در نظر داشته باشند. اما چرا اقتصاد می تواند این چنین در برابر حمله نظامی به ایران آسیب پذیر باشد؟

ایران چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان به حساب می آید، و 20% از نفت خام جهان از طریق تنگه هرمز به بازارهای جهانی راه می یابد. اگر ایران «بخواهد» مسیر این تنگه را مسدود کند، اقتصاد جهانی متحمل ضربه شدیدی خواهد شد. یعنی حتی اگر این اراده تبدیل به عمل نشده و تنگه هرمز کماکان آزاد بماند، باز هم شوک قدرتمندی به بهای نفت وارد خواهد شد.

* با بسته شدن تنگه هرمز بهای نفت می تواند تا دو برابر نیز افزایش یابد

بهای نفت می تواند به شکل تصاعدی افزایش یابد. حمله نظامی به ایران بهای فعلی نفت را که اینک چیزی در حدود 100 دلار برای هر بشکه است، ۲۳ دلار به ازاء هر بشکه و یا حتی بیش از این افزایش خواهد داد. در صورت بسته شدن تنگه هرمز، باید حتی منتظر اتفاقات فاجعه آمیزتری نیز بود - تحلیل گران انرژی بر این باورند که با بسته شدن تنگه هرمز بهای نفت به راحتی می تواند تا دو برابر افزایش یابد.

* هر 10 دلار افزایش بهای نفت، 25 سنت بر قیمت بنزین خواهد افزود

چنین افزایشی در بهای نفت، پیامدهای هولناکی برای آمریکا خواهد داشت. بر طبق گزارش تحلیلی سال 2011 «دویچه بانک»، افزایش 10 دلار به بهای هر بشکه نفت، بهای بنزین در پمپ بنزین ها را در حدود 25 سنت افزایش خواهد داد. یک شوک نفتی می تواند با افزایش بهای بنزین، قیمت کالاهای مصرفی را نیز افزایش داده، و به تبع منجر به بالا رفتن نرخ بیکاری شود؛ و در نهایت می توان توقف یا رشد معکوس اقتصادی را انتظار کشید.

- رانندگان آمریکایی به طور متوسط روزانه 70/4 دلار صرف خرید بنزین می کنند، یعنی اندکی بیشتر از 1،700 دلار در سال. حال اگر بهای یک بشکه نفت 23 دلار افزایش یابد، تقریبا 250 دلار بر هزینه سالانه بنزین آمریکایی ها، با نرخ کنونی مصرف، افزوده خواهد شد.

- با افزایش 150 تا 200 دلار برای هر بشکه نفت، بهای هر گالن [تقریبا برابر با 8/3 لیتر] بنزین، 5 تا 25/6 دلار افزایش خواهد یافت، که این افزایش هزینه سالانه مصرف بنزین برای رانندگان آمریکایی را (با نرخ کنونی مصرف) به بیش از 1،100 دلار می رساند.

* افزایش بهای نفت، هزینه حمل و نقل و سفرهای هوایی را به شدت افزایش خواهد داد

به علاوه، همانطور که یاد شد شوک نفتی می تواند قیمت کالاهای مصرفی را نیز افزایش دهد.

- هزینه حمل و نقل افزایش خواهد یافت، که خود به تبع منجر به افزایش بهای کالاهای مورد نیاز طبقه متوسط آمریکا می شود. هزینه حمل و نقل کالا با کامیون، دست کم 11% افزایش می یابد. جابه جایی هوایی کالا حتی به نسبت حمل و نقل زمینی نیز گران تر خواهد شد، زیرا هزینه سوخت، بالغ بر 20 تا 30% کل هزینه های عملیاتی حمل و نقل هوایی را تشکیل می دهد.

- خطوط هواپیمایی به سرعت بر بهای بلیت های خود خواهند افزود، زیرا هزینه سوخت، نزدیک به 35% از کل هزینه های آنان را تشکیل می دهد. در ماه فوریه امسال، بهای سوخت جت، نسبت به ماه گذشته 1/9% افزایش داشت. بنابراین با افزایش بهای سوخت، قیمت بلیت هواپیما و نیز بهای خدمات دیگر -مانند هزینه بار- گران خواهد شد.

* بهای 150 دلاری هر بشکه نفت می تواند منجر به بیکار شدن 640،000 آمریکایی شود

بسیاری از چیزها از مصالح ساختمانی گرفته تا لاستیک ماشین و شیلنگ آب از مواد نفتی ساخته شده اند -بنابراین با افزایش بهای نفت، قیمت این اجناس نیز بالا خواهد رفت. روی هم رفته می توان ارتباطی 80 درصدی، میان بهای مواد شیمیایی نفتی، و نفت متصور شد.

باقی ماندن بهای هر بشکه نفت در سطح 150 دلار برای مدتی طولانی، می تواند منجر به بیکار شدن نزدیک به 640،000 آمریکایی شود.

حتی اگر بهای نفت به سرعت به میزان 110 تا 115 دلار برای هر بشکه بازگردد، باز هم چنین شوکی می تواند روند بهبودی اقتصاد بیمار آمریکا را دچار مشکلات چشمگیری سازد. به گزارش دویچه بانک، افزایش ده دلاری بهای هر بشکه نفت، در صورتی که برای مدتی به طول انجامد، منجر به کاهش 2/0 درصدی رشد تولید ناخالص ملی در آمریکا خواهد شد.

* افزایش سریع بهای نفت، رکود اقتصادی اروپا را جدی ساخته و اقتصاد جهانی را به مخاطره خواهد انداخت

با توجه به اقتصاد ضعیف تر و فقدان منابع داخلی نفت و گاز طبیعی، اروپا حتی بیشتر از آمریکا در برابر شوک نفتی آسیب پذیر خواهد بود. حتی بدون در نظر گرفتن بحران خلیج فارس نیز کمیسیون اروپا، برای سال 2012، کاهش 3/0 درصدی تولید ناخالص داخلی را در منطقه یورو پیش بینی می کند، که بی شک افزایش ناگهانی بهای نفت می تواند بر وخامت اوضاع بیفزاید. یکی از اقتصاددانان منطقه یورو پیش از این اعلام کرده بود که افزایش سریع بهای نفت می تواند رکود اقتصادی اروپا را بیش از پیش جدی کند.

رکود شدید اقتصادی در اروپا، پیامدهایی جدی برای اقتصاد جهانی به همراه خواهد داشت. مبدا و مقصد نزدیک به 20% از صادرات و واردات دنیا، اروپا است. صندوق بین المللی پول، تا هم حالا نیز، سطح ارزیابی خود از رشد جهانی در سال 2012 را کاهش داده است؛ و به نظر می رسد که در صورت دست نیافتن به راه حلی برای بحران بدهی های اروپا، این نهاد 4/1 تریلیون دلار دیگر نیز از پیش بینی خود در خصوص تولید اقتصادی بکاهد.

* شوک نفتی می تواند ثبات اجتماعی در چین و به تبع روند بهبود اقتصاد در آمریکا را به مخاطره اندازد

یک شوک نفتی می تواند اقتصاد چین را به شدت تحت فشار قرار دهد. چین در صدر مصرف کنندگان نفت خام و گاز طبیعی ایران قرار دارد، و از این انرژی به عنوان سوخت اقتصاد در حال گسترش خود بهره می برد. در فقدان این واردات حیاتی، رشد اقتصاد چین به شدت کاهش خواهد یافت؛ و با توجه به اقتصادهای درهم تنیده جهانی، چنین رخدادی نه تنها می تواند ثبات اجتماعی در چین، که حتی روند بهبود اقتصادی در آمریکا را به مخاطره اندازد.

* در حال حاضر تحریم های اقتصادی و اقدامات دیپلماتیک بهترین گزینه های ممکن برای مقابله با ایران است

- نتیجه گیری

دستیابی ایران به سلاح هسته ای غیر قابل قبول است. اما تا زمانی که این کشور تنها در حال جمع آوری مواد لازم برای ساخت بمب باشد، نمی توان از نیت تهران برای دستیابی به سلاح اتمی اطمینان خاطر داشت. در این میان می توان با تحریم های اقتصادی و اقدامات دیپلماتیک، حلقه محاصره را روزبه روز به دور ایران تنگ تر ساخت. باید به تهران زمان داد. ما [آمریکا] می توانیم با جدول زمان بندی خود، در نهایت بلندپروازی های هسته ای ایران را مهار کنیم. ممکن است زمانی، اقدام نظامی به بهترین گزینه پیش روی ما بدل شود. اما حمله ای زودهنگام و شتاب زده تنها متوقف ساختن ایران در بلندمدت را برای ما سخت تر خواهد ساخت، که به عبث، پیامدهای ناخوشایندی را برای اقتصاد جهانی به همراه خواهد داشت. بنابراین در حال حاضر بهترین کار این است که تنها در حال آماده باش قرار گیریم.