چکیده انسان‌ها از آغاز کوشیده‌اند تا تصویری از زیستگاه خود در ذهن و سپس بر روی اشیائی چون سنگ, خشت, ‏پوست درختان و حیوانات و سرانجام کاغذ ترسیم کنند. با گذشت زمان, نقشه‌ها کاربردهای متفاوتی یافتند که ‏بسیار فراتر از تعیین موقعیت زیستگاه اجتماعی انسان‌ها بود. تعیین قلمروهای سیاسی, ترسیم جزئی‌ترین ‏عوارض و اشکال سطح زمین در قالب نقشه‌های توپوگرافی, زمین‌شناسی, تکتونیک, خاک‌شناسی و پوشش ‏گیاهی, هواشناسی و دریانوردی, نقشه‌های گوناگون جمعیتی, شهری و ده‌ها نوع نقشه دیگر, همگی ‏بیانگر کاربردهای مختلفی هستند که نقشه‌ها در زندگی انسان دارند. البته, نقشه‌ها در لشکرکشی‌ها‏ نیز اهمیت بسیار ‏حیاتی دارند که انکارناپذیر است. با این حال, این کاربرد نقشه نیز مورد نظر ما نیست. آنچه که در این مقاله ‏می‌خواهیم بدان بپردازیم چگونگی استفاده از نقشه‌ها و سپس, تصاویر ماهواره‌ای در عملیات روانی و تبلیغات ‏است. عملیات روانی یکی از شیوه‌های نوینی است که به لطف پیشرفت دانش و فناوری, درصدد غلبه بر حریف ‏بدون درگیری فیزیکی است. پیشرفت روزافزون علوم رایانه‌‌های و سامانه‌های سنجش از راه‌دور, همراه با یافته‌های ‏جدید روان‌شناسان در زمینه تأثیر رنگ‌ها بر ادراک, سبب شد تا کارشناسان عملیات روانی به‌طور گسترده‌ای از ‏این علوم برای دستیابی به اهداف خود استفاده کنند. مقاله حاضر, به بررسی عملکرد قدرت‌های بزرگ در استفاده ‏از نقشه‌ها و داده‌های ماهواره‌ای در طول جنگ سرد و نیز سال‌های اخیر در عملیات روانی می‌پردازد.‏ واژگان کلیدی: عملیات روانی, نقشه, تصاویر ماهواره‌ای, ایالات متحده, عراق, ایران. مقدمه گر چه در تعریف نقشه و تصاویر ماهواره‌ای همواره می‌گوییم: نقشه, نمایش تمام یا بخشی از عوارض سطح ‏زمین است که به مقیاس معینی کوچک شده؛ و تصویر ماهواره‌ای نیز, تصویری است رقومی, که بدون تماس ‏فیزیکی با اجسام و به وسیله ماهواره تهیه شده است؛ اما, در واقع, نقشه مدلی است که ارتباط برخی پدیده‌های ‏طبیعی جهان واقعی را با انسان‌ها نشان می‌دهد و حاوی معانی طبیعی و روان‌شناختی گوناگونی است که به ‏وسیله نقشه‌خوان یا کاربر نقشه, رمزگشایی می‌شود. به همین ترتیب, نقشه‌خوانی فرایندی است که به وسیله ‏آن می‌توان نقشه‌ها را تفسیر و تحلیل کرده و معانی فیزیکی و روان‌شناختی آنها را بهتر درک کرد. فنون ‏پیچیده تهیه نقشه‌ها, رشته کارتوگرافی را به‌وجود آورده و کارتوگراف یا نقشه‌کش, کسی است که به این ‏حرفه اشتغال دارد. امروزه نقشه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای به وسیله اطلس‌ها, کتاب‌ها, رسانه‌ها و اینترنت توزیع ‏می‌شوند. مسئله‌ای که در اینجا مطرح است تأثیرگذاری نقشه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای بر مخاطبان در فرایند ‏عملیات روانی است. بدین‌منظور, پس از بیان مقدمه, کلیاتی ارائه می‌شود که بیان مسئله, ‏پیشینه تحقیق, ضرورت انجام آن, فرضیات و اهداف تحقیق را شامل می‌شود. پس از آن, چگونگی استفاده از ‏نقشه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای در عملیات روانی با ذکر نمونه‌های مختلفی از دوران جنگ سرد تا جنگ‌ها و ‏رویدادهای پس از آن مورد بحث قرار می‌گیرد. در پایان نیز نتیجه‌گیری بحث ارائه می‌شود.‏ بیان مسئله در مقدمه این مقاله تعاریف اولیه بحث ارائه شد. همان‌گونه که می‌دانیم, هدف عملیات روانی تأثیرگذاری بر ‏آرا, احساسات, رویکردها و رفتار طرف مقابل به وسیله شیوه‌های گوناگون تبلیغاتی است. پرسشی که در اینجا ‏مطرح می‌شود این است که آیا می‌توان با استفاده از نقشه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای بر روی مخاطبان تأثیر گذاشت؟ آیا ‏شواهدی وجود دارد که ثابت کند تاکنون چنین اقدامی صورت گرفته است؟ در این صورت, چه راه‌هایی را ‏می‌توان برای مقابله با چنین عملیات‌هایی پیشنهاد کرد؟‏ پیشینه تحقیق یکی از بهترین کارهای انجام‌گرفته در مورد موضوع تحقیق, کتاب تبلیغات و جنگ روانی است که دانشگاه امام ‏حسین (ع) آن را به طبع رسانده است. فصل سیزدهم این کتاب, مقاله‌ای است با عنوان جغرافیای سحرانگیز اثر ‏هانس اشپیر, که می‌توان در این مورد بدان مراجعه کرد. به‌رغم آنکه این مقاله در 1952م. نوشته‌شده, ولی ‏در مورد آشنایی با کلیات موضوع مورد بحث اطلاعات مفیدی در اختیار خواننده قرار می‌دهد. اما, آنچه را که ‏امروزه کارتوگراف‌های عملیات روانی مورد استفاده قرار می‌دهند، بسیار فراتر از آن چیزی است که چندین دهه ‏پیش توصیه می‌شد.‏ ضرورت انجام تحقیق لزوم شناخت ترفند‌ها و شگردهای گوناگون عملیات روانی دشمن بر هیچ‌کس پوشیده نیست. در این راستا, ‏نحوه استفاده از ابزارهایی مانند نقشه و تصاویر ماهواره‌ای در عملیات روانی, موضوعی است که در این تحقیق ‏مورد کنکاش قرار می‌گیرد. استفاده از این ابزار به سده شانزدهم و عصر استعمار برمی‌گردد‏ و در سال‌های اخیر, ‏که با پیشرفت فناوری رایانه‌ای, بهبود کیفیت تصاویر ماهواره‌ای و تولید نرم‌افزارهای مختلف ‏جی.آی.اس همراه بوده, ‏بهره‌‌گیری از این ابزار نیز شتاب فزاینده‌ای گرفته است. بنگاه‌های خبری غرب در لابه‌لای اخبار مربوط به جنگ‌ها و ‏حوادث گوناگون مانند حادثه یازده سپتامبر, جنگ افغانستان, جنگ سلطه, مسائل فلسطین و لبنان و نیز مسئله ‏هسته‌ای ایران, با آگاهی از میزان تأثیرگذاری این وسیله, به‌شدت از آن استفاده می‌کنند. بنابراین, افزایش آگاهی ‏عمومی نسبت به حیله‌های تبلیغاتی دشمنان, امری لازم و ضروری است.‏ فرضیات فرضیاتی که تحقیق حاضر بر آنها مبتنی است عبارتند از:‏ ‏1- مزایای نقشه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای, همراه با اثربخشی روان‌شناختی رنگ‌ها, توانایی شگفت‌انگیزی به این ‏تصاویر می‌دهد که می‌توان در عملیات روانی از آنها بهره جست.‏ ‏2- بنگاه‌های خبری غرب در بیان اخبار مربوط به حوادث گوناگون و به‌ویژه, مسئله هسته‌ای ایران از این ‏وسیله به بهترین نحو ممکن استفاده می‌کنند.‏ استفاده از نقشه‌ها در عملیات روانی در این قسمت, شرح مختصری درباره تاریخچه نقشه‌برداری و نقشه‌کشی ارائه می‌شود. به‌ویژه ذکر نقش جغرافیدانان مسلمان در گسترش این رشته از علوم آن را درخور ‏توجه خواهد کرد. سپس لازم است تا به‌دلیل استفاده ‏گسترده از رنگ‌های گوناگون در رنگ‌آمیزی نقشه‌ها, به اختصار درباره خاصیت رنگ‌ها از نظر ‏روان‌شناسی بپردازیم. پس از آن هم به بحث اصلی یعنی استفاده از نقشه‌ها در ‏عملیات روانی پرداخته خواهد شد.‏ تاریخچه مختصری از نقشه‌برداری و نقشه‌کشی نقشه از گذشته‌های دور وجود داشته است. در ذهن افراد بشر همیشه انگیزه‌هایی برای نقشه‌کشی بوده است. ‏احساس قرار داشتن در فضایی معین و ابداع وسیله‌ای برای درک این احساس, از ابتدایی‌ترین جوامع بشری ‏تاکنون قابل ردیابی است. نقشه, زبانی جهانی است و در بسیاری از جوامع, نقشه‌ها بر نوشتن تقدم داشته‌اند. ‏قدیمی‌ترین نقشه معتبر دنیا شش‌هزار سال پیش از میلاد مسیح در چاتال هویوک در کشور ترکیه کشف شده است. (هارلی، 1370،ص11) یونانیان و رومیان و به‌ویژه بطلمیوس, پیشرفت‌های زیادی در این زمینه داشته‌اند, اما با ‏طلوع قرون وسطی که افول علم و دانش را در اروپا در پی داشت, این نقشه‌برداران مسلمان بودند که وارثان و ‏ادامه‌دهندگان جغرافیدانان اروپا به‌شمار می‌روند. اینان کورکورانه تعلیمات بطلمیوس را دنبال نکردند. حتی ‏سیاحان مسلمان بسیاری از اندیشه‌های او را رد کردند. منجمان مسلمان طول درجه را محاسبه کرده و به نتایج ‏دقیقی دست یافتند. لازم بود که مسلمانان برای انجام به‌موقع نماز و روزه آهنگ حرکت زمان را بدانند؛ در ضمن, ‏سفر حج هم علاقه مسلمانان را به سیر و سفر و جغرافیا توسعه داد. خوارزمی در سده نهم میلادی, اطلاعات ‏بطلمیوس را در کتاب صوره‌الارض اصلاح و قدیمی‌ترین نقشه‌های اسلامی را ترسیم کرد. پس از او در سده ‏دهم میلادی, مسعودی شاهکار خود, مروج‌الذهب را به رشته تحریر درآورد و دقیق‌ترین نقشه جهان‌نمای آن ‏روزگار را ترسیم کرد. وی به گرد بودن زمین اعتقاد داشت. ابن‌حوقل در سده دوازدهم میلادی, نخستین نوع از ‏نقشه‌های جغرافیایی را ترسیم کرد که شبیه نقشه راهنماست و حاوی اطلاعات اقتصادی و اجتماعی است. در ‏همین سده, ادریسی پای به عرصه گیتی نهاد که پس از تحصیل به سیسیل رفت و در آنجا پادشاه نورماندی از ‏او درخواست کرد تا یک نقشه جهان‌نمای عظیم ترسیم کند و یک توضیح مفصل بر آن بنویسد. کتاب وی, به ‏نام نزهه المشتاق فی اختراق الآفاق, که هنوز هم موجود است در آن زمان به جغرافیدانان غربی کمک کرد تا ‏معلومات خود را گسترش دهند. همچنین, ادریسی نخستین نقشه‌برداری است که نقشه رنگی ترسیم کرده است. ‏این چهار تن, نامدارترین نقشه‌برداران مسلمان بودند که توانایی آن را داشتند تا نقشه‌های بطلمیوسی را کنار زده و ‏در راه پیشرفت این حرفه گام بردارند.‏ البته, ناگفته نماند که برخی از دانشمندان, جغرافیدانان مسلمان را در دو مکتب فکری دسته‌بندی می‌کنند: مکتب ‏عراقی و مکتب بلخی. مکتب عراقی خود به دو گروه تقسیم می‌شود: نخست آنان که بر مبنای جهات چهارگانه ‏کتاب‌های خود را تألیف کرده و بغداد را مرکز عالم می‌دانند و گروه دیگر که بر مبنای اقالیم، کتاب نوشته و مکه را ‏مرکز عالم گرفته‌اند. در مکتب بلخی نیز به آن دسته از مفاهیم و اطلاعاتی اهمیت داده می‌شد که در قرآن و ‏روایات، نامی از آنها برده شده است. (برای مطالعه بیشتر ر.ک.به: شکویی، 1367، صص 4 تا 11) بی‌شک, به‌‏دلیل کروی بودن زمین, هر کس می‌تواند خود را مرکز جغرافیایی عالم بپندارد, لیکن در سیر تکوین دانش ‏نقشه‌برداری, به قرن هجدهم میلادی می‌رسیم که نقشه‌برداری به‌صورت علم درآمده, نقشه‌ها نظم کنونی را به خود گرفته‌اند و در آنها اروپا مداری نهادینه می‌شود.‏ از اواخر دهه 1950م. رایانه‌ها پای به عرصه نقشه‌برداری گذاشتند. از رایانه, نخست برای انجام ‏محاسبات استفاده می‌شد و در حدود ده سال پس از آن, آزمایش‌هایی در مورد طراحی به کمک رایانه آغاز شد. در ‏دهه 1980م. رایانه همه قلمروهای نقشه‌برداری را تسخیر کرد. تجهیزات مخصوص طراحی رایانه‌ای روزبه‌‏روز قدرتمندتر شد و مدل‌های مفهومی, بانک‌های اطلاعاتی و ذخیره داده‌های رقومی پیشرفت شگرفی کرد که به ‏ایجاد سامانه اطلاعات جغرافیایی منجر شد. این سامانه به کمک ماهواره‌های رصدکننده زمین, وظیفه ‏نقشه‌برداری نوین را بر عهده دارند.‏ خاصیت رنگ‌ها در روان‌شناسی رنگ, همواره یکی از عناصر دیداری مهم و تأثیرگذار بر ادراک اجتماعی بوده است. رنگ از دید زیبایی‌شناختی و ‏در نظرگرفتن ویژگی‌ها‏ی روانی مردم، شرایط منطقه‌ای و اقلیمی، کارکردهای متفاوتی پیدا می‌کند. رنگ‌ها را ‏معمولاً به رنگ‌های اصلی و فرعی تقسیم می‌کنند. رنگ‌های قرمز, زرد و آبی رنگ‌های اصلی هستند و رنگ‌های فرعی ‏از ترکیب مساوی دو رنگ اصلی به‌وجود می‌آیند, بدین‌ترتیب که رنگ سبز از ترکیب زرد و آبی؛ نارنجی از ‏ترکیب قرمز و زرد و رنگ بنفش از ترکیب آبی و قرمز به وجود می‌آید. البته رنگ‌های فرعی دیگری‎ ‎نیز هستند ‏که از ترکیب یک رنگ اصلی و یک رنگ فرعی به طور مساوی به‏‎‌‎دست می‌آیند؛ مانند: فیروزه‌ای که حاصل ‏ترکیب رنگ‌های آبی و سبز است و نیز, ارغوانی که از ترکیب بنفش و قرمز به دست می‌آید. رنگ‌ها را همچنین, به ‏انواع رنگ‌های زنده با گرایش گرم و سرد، دسته رنگ‌های بی‌رمق و دسته رنگ‌های تیره تقسیم می‌کنند. برای ‏نمونه, رنگ‌های صورتی, آبی, سبز و خاکستری را رنگ‌های سرد؛ و رنگ‌های قرمز, زرد, نارنجی و قهوه‌ای را ‏رنگ‌های گرم می‌نامند. رنگ سیاه, خنثی است اما, ترکیب آن با رنگ سفید, رنگ خاکستری است که یک رنگ ‏سرد به‌شمار می‌رود.‏ در روان‌شناسی نیز هر یک از این رنگ‌ها معانی مختلفی دارند. رنگ‌ها می‌توانند روی ادراک و احساسات ما تأثیر ‏بگذارند و واکنش‌های متفاوتی را سبب شوند. کیت اسمیت معتقد است که واکنش به رنگ, فوری است و تأثیر ‏عمیقی بر گزینش ما می‌گذارد(اسمیت، 2006م.، اینترنت). از رنگ‌ها می‌توان همانند صحبت کردن و نوشتن برای ‏برقراری ارتباط استفاده کرد. احساساتی چون خشم, نفرت, محبت, شادی, و حتی اعتماد را می‌توان به وسیله ‏رنگ‌ها به مخاطب منتقل کرد. رنگ‌های سرد, به‌طورکلی, آرامش‌بخش هستند و محبوبیت بیشتری نزد مردم دارند. ‏در تهیه نقشه‌ها نیز می‌توان از رنگ‌های سرد و گرم برای نشان دادن ضعف و زبونی, یا قدرت و برتری کشورها ‏استفاده کرد. برای نمونه, یک کشور می‌تواند برای تحقیر کشور همسایه خود, آن را با زمینه صورتی نشان ‏دهد. رنگ زرد به سختی در چشم تجزیه (آنالیز) می‌شود و یک رنگ احساس‌برانگیز است. این رنگ با وجود آنکه یک ‏رنگ گرم به‌شمار می‌رود اما، همواره خشم آدمی را موجب می‌شود و در طراحی نقشه, می‌توان برای بیان ‏تهدیدآمیز بودن یک کشور از آن استفاده کرد. درحالی‌که, رنگ نارنجی بر خلاف رنگ زرد, احساس مطبوعی ایجاد می‌کند و رنگ سبز نیز, که یادآور طبیعت شاداب است, آرامش‌بخش بوده و احساس امنیت را به ذهن القا ‏می‌کند. کشورهایی که با زمینه آبی نمایش داده شده‌اند, مردم‌پسند به نظر می‌آیند؛ زیرا رنگ آبی, آرامش, ‏استواری, امید داشتن, دانایی و بخشندگی را تلقین می‌کند. البته, ترکیبات گوناگون هر یک از رنگ‌ها معانی متفاوتی ‏دارند, برای نمونه, در مورد رنگ‌های فرعی, سهم هر یک از رنگ‌های گرم یا سرد در ترکیب, گرایش به همان سمت ‏را موجب می‌شود.‏ لازم به ذکر است که با توجه به طول موج هر رنگ و قدرت تجزیه چشم, مدت 8 تا 10 ثانیه طول می‌کشد تا ‏احساس خاصی در بیننده برانگیخته شود. این بدان معناست که طراح نقشه در عملیات روانی نیز, تنها همین مدت ‏زمان کوتاه را فرصت دارد تا احساسات مورد نظر را در مخاطب پدید آورد و اراده خود را به وی تحمیل کند. ‏بدین‌ترتیب, می‌توان نتیجه گرفت که گفت‌وگوی تصویری بر گفت‌وگوهای کلامی و نوشتاری برتری دارد و ‏کشورهای استعمارگر غرب نیز با پی بردن به این واقعیت, درصدد استفاده از آن برآمده‌اند.‏ استفاده از نقشه‌ها در عملیات روانی به روش‌های گوناگونی می‌توان از نقشه‌ها در عملیات روانی استفاده کرد که عبارتند از: 1- استفاده نادرست از ‏سامانه تصویر؛ 2- استفاده از خاصیت رنگ‌ها؛ 3- تحریف اطلاعات حاشیه‌ا‏ی نقشه؛ و 4- تحریف متن نقشه. در ‏زیر, به تشریح هر یک از این روش‌ها می‌پردازیم.‏ فن تغییر شکل کره سه‌بعدی زمین به نقشه دو بعدی را سامانه تصویر می‌گویند. در این فن, چهار ‏جنبه را باید رعایت کرد: مساحت, فاصله, جهت و شکل؛ اما همان طور‏ که می‌دانیم زمین کروی, و نقشه مسطح ‏است, و این بدان معنی است که تولید نقشه‌ای که در آن, شکل, جهت و فاصله صحیح باشد امکان‌پذیر نیست و ‏ناگزیر در یکی از این جنبه‌ها باید تحریف صورت گیرد(سینگ، 2000، ص 6)؛ در غیر این صورت نقشه مورد ‏نظر همانند شکل 1 خواهد شد. سامانه‌های تصویر به دو دسته کلی مخروطی و استوانه‌ای تقسیم می‌شوند. ‏شکل 2 سه نوع سامانه تصویر مختلف را نشان می‌دهد. در نقشه قسمت 1, که مرکاتور در سده شانزدهم ‏میلادی تهیه کرده است, خطوط عرض جغرافیایی به‌تدریج, با دور شدن از استوا از یکدیگر دور می‌شوند؛ یعنی, برای ‏رسیدن به اندازه دقیق, شکل حقیقی از میان می‌رود. این تحریف در نظر اروپاییان, که دارای امپراتوری‌ها‏ی ‏مستعمراتی بودند, عجیب نیامد. بدین ترتیب, مناطق واقع در عرض‌ها‏ی جغرافیایی پایین (نزدیک خط استوا)، در ‏عمل با مقیاس کوچک‌تری نسبت به مناطق واقع در عرض‌ها‏ی جغرافیایی بالا بر روی نقشه‌های جهانی ترسیم ‏شدند. این روش باعث شد که کشورهایی مانند روسیه، کانادا و گرینلند در نقشه مرکاتور از اندازه واقعی ‏خود بزرگ‌تر به نظر رسند و چنین به نظر برسد که اروپا مرکز دنیاست. از همان زمان, دیدگاه‌های انسان عامی ‏از جغرافیای جهان، تا حدودی رنگ تعصب به خود گرفت. برخی از دانشمندان معتقد بودند که این روش، در ‏عمل، تهدید روسیه را در اذهان جهانیان بزرگ‌تر جلوه می‌دهد و باعث می‌شود‏ تا انگلستان نسبت به کانادا با ‏توجه به غرور امپراتوری این کشور، در ایجاد فشار و طرح دعوا تلاش کند.‏(اشپیر، 1372، ص 280) تلاش‌های زیادی برای اصلاح نقشه مرکاتور و برطرف کردن برتری جغرافیایی کشورهای نیمکره شمالی ‏صورت گرفت, تا اینکه نقشه قسمت دوم شکل 2 تهیه شد. اما, این به معنای از میان رفتن جهت شمال - جنوب ‏و شرق - غرب است. همچنین, شکل کشورهای حاشیه نقشه تحریف شده است. در 1973 م. یک نقشه‌بردار ‏آلمانی, به نام آرنو پترز, نقشه بعدنمای جدیدی ابداع کرد که هدفش نشان دادن حجم خشکی‌ها‏ی کره زمین ‏بود. اما این‌بار, کشورهای اروپای شمالی در امتداد طول جغرافیایی کشیده می‌شوند؛ و در عوض, کشورهایی که ‏در طول خط استوا هستند, مانند زئیر و سوماترا, به نظر کشیده‌تر از آن چیزی می‌آیند که به دیدن آنها عادت ‏داریم. بدین ترتیب, دوباره برتری جغرافیایی اروپایی‌ها‏, در نقشه‌ها حفظ ‌شد.‏ نقشه‌ها در تبلیغات کاربرد دارند، و این به شرطی است که نقشه‌های تولیدشده از نظر کارتوگرافی بی‌نقص به ‏نظر برسند. بسیاری از نقشه‌هایی که بنگاه‌های تبلیغاتی غرب تولید می‌کنند ظاهراً از نظر فنی بی‌اشکال هستند و ‏مخاطب, با مشاهده این ظاهر هنرمندانه, به اهداف نهفته در پس آن نمی‌اندیشد. بدین‌ترتیب, کارتوگراف‌های ‏عملیات روانی با آگاهی از فنون و هنر نقشه‌کشی, و تلفیق آن با کاربرد رنگ‌ها در روان‌شناسی, نقشه‌هایی را تولید ‏می‌کنند که به‌راحتی بر مخاطبان تأثیر می‌گذارد. این امر با پیشرفت فنون نقشه‌کشی به وسیله نرم‌افزارهای ‏رایانه‌ای، شتاب بیشتری گرفته و سبب شده است تا نقشه‌هایی با کیفیت بالاتر, حجم کمتر, زمان تولید کوتاه‌تر و ‏هزینه کمتر تولید شود و به سرعت از طریق رسانه‌ها و به‌ویژه, اینترنت در سطح جهانی منتشر شود. ضمن آنکه ‏در این روش, نگارنده از قلم‌فرسایی‌ها‏ی طولانی معاف بوده و مخاطب نیز با نگاه اجمالی, به قضایا پی برده و ‏وقت زیادی تلف نمی‌شود. مهم‌تر از همه اینکه, زبان نقشه, یک زبان جهانی است و با علائم و نشانه‌ها سروکار ‏دارد و در خواندن آن, به ترجمه نیازی نیست.‏ تحریف اطلاعات حاشیه‌‌ا‏ی نقشه به وسیله عدم رعایت اصول کارتوگرافی در ترسیم نقشه انجام می‌شود که ‏می‌تواند کاربران را گرفتار اشتباه کند. ترسیم ‌نکردن مقیاس و یا امتداد شمال بر روی نقشه از آن جمله به‌شمار ‏می‌رود. گاهی نیز مقیاس نقشه را به صورت عددی در حاشیه نقشه می‌نویسند که با تغییر اندازه نقشه, مقیاس ‏مذکور ارزش خود را از دست می‌دهد و استفاده از آن گمراه‌کننده خواهد بود.‏ تحریف متن نقشه, با تغییر در اندازه زوایا و نسبت اضلاع صورت می‌گیرد. البته, بدیهی است که این تحریف ‏در مناطق خاصی از نقشه, که برای تهیه‌کننده ارزش حیاتی دارد, صورت می‌گیرد. بدین‌منظور, کارتوگرافیست ‏عملیات روانی امتدادها و تقاطع‌های مورد نظر را خارج از حد واقعی ترسیم می‌کند. برای نمونه, همان طور‏ که در ‏شکل 3 ملاحظه می‌شود زاویه یک امتداد که 135 درجه است جای خود را به امتدادی با زاویه 225 درجه ‏می‌دهد. دلیل این امر نیز آن است که، اگر نقشه به دست نیروی متجاوز افتاد در یافتن مسیر حرکت و پیشروی ‏سردرگم شود. نمونه‌های زیادی از این دست, در دوران جنگ سرد تهیه شده است.‏ هانس اشپیر, اعتقاد راسخی به کاربرد نقشه‌ها در عملیات روانی دارد و می‌گوید: «نقشه‌های امروزی تنها برای بیان ‏یک منظور خاص به کار نمی‌روند، بلکه می‌توانند حوادث را به صورت نمادین جلوه داده و یا زمینه‌ساز طرح‌ها‏ی ‏آینده باشند. نقشه‌ها می‌توانند برخی ویژگی‌ها‏ را محسوس‌تر و برجسته‌تر نشان دهند و بعضی دیگر را تحریف ‏کنند. آنها ممکن است به جای بیان حقایق، بر روی سیاست‌های خاصی تأکید کرده و یا دکترین‌های خاصی را ‏برجسته نمایند. بدین ترتیب, با وجود آنکه نقشه‌ها ممکن است به منزله ابزاری برای اطلاع‌رسانی به کار روند، ‏ولی از جبهه‌گیری و قضاوت نیز به دور نیستند و می‌توانند به درستی یا نادرستی امری خاص رأی دهند. نقشه‌ها ‏می‌توانند نشانه پیروزی و یا یادآور شکست‌ها و بغض‌ها‏ی در گلو مانده باشند، همچنان که‏ ممکن است به عنوان ‏ابزاری برای بیان اعتراضات و به تصویر کشیدن افتخارات و غرورها به کار روند. در حقیقت بهره‌برداری از نقشه ‏در تبلیغات، بسیار گسترده بوده و مقاصد آن مختلف است»(اقتباس از: اشپیر، 1372، ص 276). وی پس از بیان ‏این اهمیت, از بی‌توجهی تحلیلگران تبلیغاتی به استفاده از نقشه اظهار تعجب می‌کند. البته, این مطلب به دهه ‏‏1950م. مربوط می‌شود و همان‌گونه که ذکر شد, با آغاز هزاره سوم میلادی تحول عمیقی در این زمینه به‌وجود ‏آمده است. در ادامه بحث, نخست, استفاده از نقشه‌ها در عملیات روانی دوران جنگ سرد را مرور کرده و ‏سپس, با ذکر نمونه‌های بیشتر, جنگ افغانستان, عراق و مسئله هسته‌ای ایران را بررسی می‌کنیم.‏ دوران جنگ سرد با پایان جنگ جهانی دوم, دوران جنگ سرد آغاز شد و تا فروپاشی شوروی در 1991م. ادامه یافت. در این ‏دوره کشورهای دو بلوک شرق و غرب افزون بر درگیری‌ها‏ی ایدئولوژیک, سیاسی, اقتصادی و دیپلماتیک به ‏عملیات روانی بر علیه یکدیگر پرداختند. سقوط هواپیمای یو-دو ایالات متحده در خاک شوروی پیشین حکایت از ‏تلاش فراوانی داشت که این دو کشور برای جاسوسی و تهیه نقشه از خاک یکدیگر انجام می‌دادند.‏ یکی از جلوه‌های عملیات روانی شوروی پیشین, تهیه و انتشار نقشه‌های نادرست بود تا دشمنان نتوانند از آن ‏استفاده کنند. البته, این شیوه پیش از آن نیز در روسیه رواج داشت؛ به طوری که در اوایل سده بیستم میلادی, یک ‏زمین‌شناس روسی به نام گراسیموف نوشت: «نقشه‌هایی که برای مردم یک کشور سری محسوب شوند چیز ‏بیهوده‌ای هستند؛ زیرا همانند مشعلی هستند که همواره خاموش است»(اسوداکف، 1990، ص 39). به‌هر‌‏صورت, سال‌های زیادی چنین وضعی در شوروی پیشین حاکم بود. مردم برای پیدا کردن راه خود در اطراف ‏مسکو, از نقشه‌هایی استفاده می‌کردند که تنها شاهراه‌ها را نشان می‌داد. مقیاس نقشه‌های توریستی نامعلوم بود و ‏نقشه‌های شهری نیز مبهم و نادرست بودند (شکل 4 و شکل 5 سمت راست). در اوایل دهه 1960م. برخی ‏نقشه‌ها از فروشگاه‌ها جمع‌آوری شده و در عوض, نقشه‌های کوچک مقیاسی جایگزین آنها شدند که هم ‏اشتباهات و تحریفات نقشه‌های قدیم را داشتند و هم مختصات جغرافیایی از روی نقشه رخت بر بسته بود. این ‏کار در شرایطی انجام می‌شد که استفاده از عکس‌های هوایی و تصاویر ماهواره‌ای کاربرد گسترده‌ای پیدا کرده بود. ‏برای نمونه, در آن هنگام که مردم شوروی پیشین ساحل دریاچه آرال را به شکل نادرست می‌دیدند, نقشه‌های ‏کشورهای دیگر, که از فناوری فضایی استفاده می‌کردند, وضعیت واقعی دریاچه را نشان می‌داد. در 1985م. که ‏میخائیل گورباچف به رهبری اتحاد جماهیر شوروی رسید اصلاحاتی را در این کشور آغاز کرد که به کاهش ‏تنش میان دو بلوک انجامید. از این زمان به بعد, تحولی در نقشه‌کشی شوروی پدیدار شد و با فروپاشی ‏شوروی, محدودیت‌ها کاهش یافت و تهیه نقشه‌های بزرگ مقیاس، آغاز شد.‏ ‏ دوران پس از جنگ سرد تا حال حاضر با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد، همگان بر این عقیده بودند که دوران تنش‌های سیاسی و ‏رقابت‌های نظامی خاتمه یافته است. لیکن, جنگ‌های شدیدی در این دوران به وقوع پیوست که خلاف انتظار ‏عمومی بود. جنگ کوزوو, افغانستان و عراق نمونه‌هایی از این جنگ‌ها هستند. بررسی اجمالی این جنگ‌ها نشان ‏می‌دهد که در تمامی این جنگ‌ها ایالات متحده در متن رویدادها قرار داشته است؛ به‌ویژه پس از یازده سپتامبر که ‏امریکا دستاویز لازم برای تهاجم به مخالفانش را به چنگ آورد. در همین راستا, عملیات روانی ایالات متحده نیز ‏به لطف پیشرفت فناوری و گسترش شبکه‌های اینترنت در دهه گذشته, ابعاد گسترده‌تر و بسیار پیچیده‌تری به ‏خود گرفت. یکی از این عرصه‌ها, استفاده از ابزار نیرومندی به نام نقشه بود که توانایی اقناع‌سازی بی‌مانندی ‏داشت. در اینجا نمونه‌های معدودی از تعداد بی‌شمار این نقشه‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.‏ شکل 6, بالا سمت چپ, نقشه‌ای را نشان می‌دهد که پس از حادثه یازده سپتامبر‏ ترسیم شده و کشورهای جهان ‏را بر مبنای سخنان بوش، رئیس‌جمهور امریکا بوش, که در آن زمان ایراد کرد، دسته‌بندی کرده است. جمله معروف ‏او در متن نقشه آمده است: «شما یا با ما هستید یا با تروریست‌ها». شکل 6, بالا سمت راست, نقشه‌ای از عملیات ‏سال 2001م. در افغانستان را نشان می‌دهد که به نام آزادی جاویدان - که در حاشیه نقشه به ‏چشم می‌خورد - نامگذاری شده است. در این نقشه, مراکز تجمع نیروهای طالبان با نمادهای مثلثی سیاه رنگ, مراکز پدافند هوایی طالبان ‏با نمادهایی به رنگ قرمز, استحکامات نیروهای متحد با رنگ سبز, پایگاه‌های هوایی نیروهای متحد با رنگ آبی ‏و پایگاه کمک‌های بشردوستانه با مکعب نارنجی نشان داده شده است. زمینه این نقشه, که به کمک تصویر ‏ماهواره‌ای تهیه شده, به رنگ زرد است که از فضای بحرانی کشور حکایت دارد. در حالی که, قلمروهای ‏کشورهای هم‌جوار حالت طبیعی خود را دارد. در ضمن, این نقشه بدون مقیاس و راهنمای شمال است. شکل 6, ‏وسط سمت چپ, نقشه‌ای از عراق, پیش از آغاز جنگ را نشان می‌دهد که مناطق مظنون به نگهداری سلاح‌ها‏ی ‏کشتار جمعی (هسته‌ای, شیمیایی و زیستی (بیولوژیک) با نمادهایی بر روی آن مشخص شده است. زمینه نقشه به رنگ ‏زرد تیره طراحی شده است که وخامت اوضاع را نشان می‌دهد و چنان که می‌دانیم پس از اشغال عراق هیچ‌گاه‏ سلاح ‏هسته‌ای در این کشور یافت نشد. شکل 6, وسط سمت راست, نقشه‌ای از جنگ سلطه را نشان می‌دهد که ‏موسسه بین‌المللی مطالعات نظامی (استراتژیک) آن را تهیه و خبرگزاری رویتر نیز آن را در اینترنت منتشر کرده است. در ‏این نقشه, محور پیشروی نیروهای امریکا با رنگ آبی و حلقه دفاعی نیروهای بعثی به رنگ قرمز نشان داده ‏شده که به ترتیب, حکایت از نیروهای خودی و دشمن دارد. زمینه نقشه نیز همانند موارد دیگر به رنگ زرد ‏بوده و نیروهای زرهی, پیاده و نیروهای ویژه گارد جمهوری عراق نیز با نمادهای قرمز رنگ ترسیم شده‌اند. ‏شکل 6, پایین سمت چپ, محل استقرار تیپ‌های نیروهای متحد را پس از اشغال عراق نشان می‌دهد. در این نقشه ‏نیز که با زمینه زرد ترسیم شده است, نیروهای امریکایی و انگلیسی به رنگ آبی و نیروهای عراقی به رنگ قرمز و ‏غالباً خارج از مرزهای عراق دیده می‌شوند, در حالی که, بر روی هر یک از آنها خط مشکی ضخیمی کشیده شده ‏که حاکی از انهدام آنها است. نکته جالب توجه در این نقشه, ناهمسانی رده یگان‌های دو طرف می‌باشد؛ به ‏طوری که, در برابر یگان‌های ارتش بعث که در رده لشکر و سپاه می‌باشند یگان‌های نیروهای متحد در رده تیپ ‏طراحی شده است. به عبارت دیگر, غلبه ضعیف بر قوی. شکل 6, پایین سمت راست, نقشه‌ای از ایران و ‏کشورهای خاورمیانه را نشان می‌دهد که در آن محدوده‌ای به رنگ قرمز نمایش داده شده است که به ‏شعاع 1300 کیلومتر - برابر با برد موشک شهاب‏ 3 - از مرزهای ایران را نشان می‌دهد. این نقشه به تمام کشورهایی که در این ‏محدوده قرار دارند هشدار می‌دهد که خطر این موشک آنها را تهدید می‌کند.‏ به همین ترتیب, همه روزه نمونه‌های بسیاری از این دست را می‌توان در رسانه‌ها و اینترنت یافت که با هدف ‏فریب افکار عمومی طراحی شده‌اند و به کار می‌روند. بنابراین, تردیدی باقی نمی‌ماند که به کمک نقشه‌ها می‌توان در ‏لحظات حساس و تعیین کننده, روحیه مقاومت سربازان دشمن را از بین برد.‏ استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در عملیات روانی داده‌های ماهواره‌ای، کاربرد وسیعی در رشته‌های مختلف علوم نظیر کشاورزی, شیلات, منابع ‏طبیعی, هواشناسی, محیط زیست, زمین‌شناسی و علوم نظامی دارند. اخیراً رسانه‌های غربی با کمک تصاویر ‏ماهواره‌ای درصدد اقناع‌سازی افکار عمومی برآمده‌اند. از آنجا که تصاویر ماهواره‌ای با مؤلفه‌هایی چون دقت ‏دشمن در مشاهده, دقت در هدف‌گیری و تسلط بر امور همراه هستند، می‌توانند در مخاطبان یک نوع داوری بدون ‏اراده پدید آورند و این مهم‌ترین هدفی است که جبهه استعمار به دنبال آن است.‏ ماهواره‌های جاسوسی به طور دائم, در زمان جنگ و صلح, داده‌های ماهواره‌ای را با وضوح بالا گردآوری می‌کنند ‏تا بتوانند بر پیشرفت‌های جنگ‌افزاری نوین قدرت‌های رقیب نظارت کنند. کشورهای توسعه‌یافته برای استفاده از ‏داده‌های این ماهواره‌ها هیچ‌گونه محدودیتی ندارند. آنان می‌توانند به طور گسترده و با کمک فنون سنجش ‏از راه دور فعالیت‌های دیگران را بررسی کنند. بنابراین, فناوری‌ها‏ی نوین عصر اطلاعات با تغییر تاکتیک‌ها و تکنیک‌ها و ‏رویه‌ها به افزایش ظرفیت‌های فرماندهی و کنترل نیروهای عملیاتی منجر می‌شود. اطلاعات دقیق و وسیع از ‏وضعیت نیروهای خودی و دشمن، شناخت و برآورد صحیح توانمندی‌ها‏ی عملیاتی یگان‌های رزمی خودی و دشمن ‏بر مبنای انواع اطلاعات کسب شده از صحنه جنگ با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، باعث تمرکز قدرت رزمی در نقاط ‏حساس رزم می‌شود.‏ تاریخچه توسعه تصاویر ماهواره‌ای تاریخچه علم و فن سنجش از راه دور از زمان جنگ جهانی اول با انگیزه‌های نظامی و به وسیله عکس‌های هوایی آغاز شد. در ‏جنگ جهانی دوم استفاده از عکس‌های هوایی گسترش یافت و با پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره اسپوتنیک به فضا، ‏به وسیله شوروی سابق در چهارم اکتبر 1957م. عصر جدیدی در رقابت‌های میان دنیای کمونیست و غرب ‏آغاز شد. به نحوی که ایالات متحده, با پرتاب نخستین ماهواره‌های عکسبرداری فضایی با نام کرونا در 18 آگوست 1960م. ‏ با قابلیت جاسوسی و دریافت تصاویر از سایت‌های پرتابی پایگاه‌های موشکی، ‏فرودگاه‌های نظامی، مراکز زیردریایی و غیره, نقش ویژه‌ای را برای گسترش و بهره‌گیری از ماهواره‌های ‏جاسوسی و نظامی در عرصه رقابت‌های جنگ سرد فراهم کرد. پتانسیل کسب اطلاعات به وسیله کرونا راه ‏حل مناسبی برای تمامی مشکلات جاسوسی بود. تجزیه و تحلیل این اطلاعات فرصتی را فراهم کرد تا ‏سلاح‌ها‏ی استراتژیکی که ایالات متحده را مورد تهدید قرار داده بود، شمارش شوند و ایالات متحده بتواند وضعیت این سلاح‌ها‏ را در ‏خاک شوروی دنبال کند؛ به طوری که توسعه این روش اطمینان عمیقی به سیاستمداران برای تصمیم‌گیری در ‏برنامه‌هایشان عرضه کرد.‏ از 1972‏م. با گسترش سامانه‌های ماهواره‌ای و توسعه سنجش از راه دور و رقابت در تولید ماهواره‌های تجارتی، زمینه بهره‌گیری از علم و فن سنجش از دور و تصاویر ماهواره‌ای در فعالیت‌های شهری، روستایی، منابع ‏طبیعی و محیط زیست فراهم شد. این سنجنده‌ها, علاوه بر نور مرئی, باندهای دیگر طیف الکترومغناطیس ‏مانند طیف مادون قرمز و مایکروویو را نیز کسب می‌کنند. چون این سنجنده‌ها در ارتفاع زیاد در حال گردش به ‏دور زمین هستند و می‌توانند از نواحی وسیع, مانند سطح یک استان و یا یک دریاچه تا پدیده‌های بسیار ‏کوچک، تصویربرداری کنند که البته این قابلیت به قدرت تفکیک آن سنجنده بستگی دارد. امروزه سنجنده‌های گوناگونی ‏برای گرفتن تصاویر، از سوی کشورهای مختلف تهیه و در مدار قرار گرفته‌اند و بسیاری از کشورها همچون ‏رادارست کانادا( ), آیکونوس و لندست امریکا( ), اسپت فرانسه( )، آی.آر. ‏اس. هندوستان( ) و اروس - آی یک رژیم اشغالگر قدس( ) دارای ماهواره تجاری هستند و روزانه ‏صدها تصویر از سطح زمین به وسیله این ماهواره‌ها تهیه و به ایستگاه‌های گیرنده زمینی ارسال می‌شوند.‏ خنثی‌سازی تبلیغات غیرواقعی شوروی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در جنگ سرد با آغاز جنگ سرد و پیشرفت‌های فضایی شوروی سابق و تبلیغات بلندگوهای بلوک شرق از پیشرفت‌های نظامی و ‏موشکی شوروی و کمبود اطلاعات از شوروی که وحشت دولتمردان ایالات متحده را سبب شد, سازمان ‏اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) مأموریت یافت تا طرح‌ها‏ی فضایی ماهواره جاسوسی کرونا را تکمیل کند تا بدین ‏وسیله از اماکن و تأسیسات نیروهای شوروی تصویربرداری شود. این عمل که با دریافت اطلاعات فراوانی از ‏شوروی پیشین همراه بود، انقلابی را در گردآوری اطلاعات به وجود آورد. ماهواره جاسوسی کرونا با قدرت ‏تفکیک 6/7 متر در مأموریت‌های خود از کارخانه‌های هواپیماسازی و پایگاه‌های هوایی شوروی تصویربرداری ‏می‌کرد. ماهیت دوپهلوی مشاهدات بصری کرونا و تجزیه و تحلیل آن موجب فرصتی برای اثبات یا نفی ‏توانایی شوروی و اطمینان دادن به استراتژی نظامی در برنامه‌های دفاعی راهبردی امریکا شد. برای نمونه, ‏پس از تصویربرداری کرونا شواهد دقیقی از توانایی موشکی زمین به هوا، برای برنامه‌ریزان فرماندهی راهبردی ‏هوایی یو.اس.ای.اف( ) و مسیرهای مناسبی برای حمله احتمالی به محل موشک استراتژیک بمب‌افکن‌های شوروی ‏طراحی شد. بدین ترتیب, با شواهد تصویری کرونا از توانایی نظامی شوروی، مفسران مدارکی را فراهم کردند ‏که باعث فروریزی ترس‌های نیروهای نظامی امریکا از قدرت نظامی شوروی که در اثر تبلیغات شوروی در جنگ سرد به وجود ‏آمده بود، شود.‏ ارائه اخبار واقعی از تخریب شهرهای بوسنی با تصاویر ماهواره‌ای در جنگ بالکان پس از به قدرت رسیدن میلوسویچ در صربستان و سکوت اروپا، ارتش بلگراد برای ایجاد کشور صربستان, به ‏پاکسازی قومی مسلمانان ساکن در مناطق و قلمرو یوگسلاوی سابق اقدام کرد. یکی از مهم‌ترین اخباری که در ‏رسانه‌های آن زمان منتشر شد، انتشار تصاویر ماهواره‌ای از تخریب شدید شهرها و روستاهای بوسنی و هرزگوین ‏بود. در تصاویر ماهواره‌ای مختلف منتشر شده در روزنامه‌های خبری از جمله نیویورک‌تایمز امریکا تصاویر قبل ‏از هجوم به شهرها و روستاهای سالم و پا برجای بوسنی و بعد از حمله صرب‌ها به همان شهرها و روستاها که ‏کاملاً در تصویر نابود و یا تخریب شده بود، به نمایش در آمد. جنایت‌هایی که در جنگ علیه مردم بوسنی به ‏وقوع پیوست، آن قدر تکان‌دهنده بود که سازمان‌های بین‌المللی را وادار کرد تا با حمایت کشورهای مسلمان این ‏اقدام را محکوم کنند و اروپا و امریکا نیز به منظور پیشگیری از قدرت‌طلبی روزافزون میلوسویچ، علیه وی اقدام ‏نظامی کردند. البته, لازم به یادآوری است که انتشار این تصاویر در منابع خبری برای پشتیبانی از مسلمانان بوسنی ‏و کوزوو منتشر نشده بود, بلکه این اقدام برای آماده‌سازی افکار عمومی برای حمله به بلگراد و جلوگیری از ‏قدرت‌مندی بیشتر ارتش میلوسویچ در برپایی جنگ جهانی سوم انجام شد.‏ سانسور اخبار و تصاویر ماهواره‌ای در جنگ افغانستان تصاویر ماهواره‌ای با توجه به نوع سنجنده‌ها و ارتفاع‌مداری, قدرت تفکیک زمینی مختلفی دارند. پنتاگون در 1999م. با ایجاد شرکت خصوصی اسپیس ایمجینگ( )،‏ ماهواره آیکونوس ( ) را با قدرت تفکیک طیفی چهار متر و پانکروماتیک را با قدرت تفکیک طیفی یک متر به فضا پرتاب کرد. پس از آن, دولت امریکا به شرکت‌های دیگری مانند ارس واچ( ) ‏اجازه پرتاب ماهواره کوییک‌برد( ) با قدرت تفکیک 60 سانتی‌متر و شرکت اربیتال ساینس( ) برای ‏پرتاب ماهواره ارب ویو - سه( ) با طول عمر سه تا پنج سال و قدرت تفکیک یک متر را در 1999م. صادر کرد.‏ در جنگ افغانستان، پنتاگون تمامی تصاویر ارسالی مربوط به آغاز عملیات افغانستان توسط ماهواره‌های آیکونوس را به مبلغ دو میلیون دلار خریداری کرد تا حق چاپ و انتشار آنها برای همیشه در اختیار پنتاگون ‏باشد زیرا, در این تصاویر اردوگاه‌های آموزشی و حرکت ستون‌های نظامی تروریست‌ها آشکار بود. به‌عبارت ‏دیگر, هدف ارتش امریکا پیشگیری از دستیابی رسانه‌های غربی به این تصاویر و مشاهده آثار بمباران‌های هوایی ‏بر روی مناطق جمعیتی غیرنظامیان افغانستان بود تا تلفات غیر نظامیان با استفاده از این تصاویر ‏تجاری از سوی رسانه‌ها گزارش نشود و از انتشار اخبار مربوط به کشتار سنگین غیرنظامیان در اثر بمباران‌های شدید ارتش ‏امریکا جلوگیری کند و گزارش جنگ به اخبار منتشر شده تنها منحصر به پنتاگون باشد (حسینی هنزایی، 1384، صص 60-62). همان طور‏ که پیش از این نیز ذکر شد, یکی از منظورهای استفاده از تصاویر ماهواره‌ای, القای این نکته به مخاطب ‏است که دشمن در هدف‌گیری خود خطا نمی‌کند. در جنگ افغانستان تصاویر ماهواره‌ای زیادی از این دست ‏منتشر شد که از هدف‌گیری بی‌نقص هواپیماهای امریکایی حکایت می‌کرد. شکل 7, دو قطعه از این تصاویر را ‏نشان می‌دهد که در آنها دقت هدف‌گیری در حمله به تأسیساتی در مزارشریف به نمایش در آمده است.‏ ‏ ‏ تبلیغات با تصاویر ماهواره‌ای در جنگ عراق در 2003م. ارتش امریکا برای پیشروی سریع و دستیابی به اهداف نظامی خود، عملیات روانی گسترده‌ای را ‏با پخش اعلامیه و بمباران‌های وسیع بر روی مواضع مهم ارتش عراق آغاز کرد. این عملیات گسترده, موجب از ‏هم‌گسیختگی روحی، عدم وحدت تصمیم‌گیری، ترک خدمت و رهاسازی تجهیزات دفاعی، ناامیدی، تضعیف ‏قدرت و روحیه نبرد و افزایش هراس از قدرت نیروهای مهاجم در نیروهای عراقی شد. یکی از ‏این اعلامیه‌ها تصویر یک ماهواره در حال گردش بر فراز کشور عراق بود که می‌تواند مراکز تولید سلاح‌ها‏ی ‏شیمیایی و محل پرتاب موشک‌های اسکاد را بر روی پرتاب‌کننده‌های متحرک، تشخیص دهد. بر روی این تصاویر ‏نوشته شده بود: «ما همه چیز را می‌بینیم، از به‌کار بردن سلاح‌ها‏ی هسته‌ای، زیستی و شیمیایی خودداری کنید. ‏دولت‌های ائتلاف از فناوری بالای ماهواره‌ای برخوردارند که به نیروهای ائتلاف این امکان را می‌دهد تا آماده‌سازی ‏و نقل و انتقال سلاح‌ها‏ی هسته‌ای، زیستی و شیمیایی را زیر نظر بگیرند. در صورت رعایت نکردن این ‏توصیه‌ها، فرماندهان نظامی مسئول خواهند بود.» پخش این اعلامیه و پس از آن هدف قراردادن و بمباران دقیق ‏اهداف نظامی (شکل 8) و پخش اعلامیه‌هایی که نشان‌دهنده انهدام تجهیزات دفاعی و آتش‌گرفتن آنها بود، ‏تبلیغات گسترده‌ای را در افزایش هراس از توانایی دشمن در نیروهای عراق به‌وجود آورد که در نتیجه آن، پس از مدتی ‏قدرت رزمی رژیم بعث در مقابل نیروهای مهاجم از بین رفت (حبیب‌اللهی، 1383، صص 117-120). ‏ ‏ نکته‌ای که ضروری است بدان اشاره شود این است که کالین پاول، وزیر امور خارجه وقت امریکا, برای اثبات ‏وجود سلاح‌ها‏ی کشتارجمعی در سازمان‌ملل، از تصاویر ماهواره‌ای که نشان‌دهنده محل نگهداری سلاح‌ها‏ی ‏کشتارجمعی در عراق بود به منزله مدرکی برای حمله به عراق استفاده کرد و ارتش امریکا در زمان حمله به ‏عراق نیز از همین اعلامیه برای عملیات تبلیغی گسترده استفاده کرد. این در حالی است که تاکنون هیچ سلاح ‏کشتار جمعی برای نمونه از سوی ارتش اشغالگر در عراق یافت نشده است. بنابراین, مشاهده می‌شود ‏جنگ‌افروزان امریکا با استفاده از قدرت تصاویر ماهواره‌ای در خدمت عملیات فریب و تبلیغ، یک ‏سناریوی جنگی را برای حمله و تسخیر عراق فراهم کردند.‏ جنگ روانی با تصاویر ماهواره‌ای برای پرونده هسته‌ای ایران افزایش نیاز به ارتباطات، آشنایی جوامع با فرهنگ نوین اطلاع‌رسانی و مزایای شبکه جهانی اینترنت، گسترش ‏تعامل جهانی با این سامانه را موجب شده است. بعضی از سایت‌های اینترنتی علاوه بر دارا بودن مزایا، دارای نکات ‏ریز و مبهمی نیز می‌باشند که با شناخت و تحلیل لازم علمی باید به‌صورت آگاهانه از آن بهره‌برداری کرد. فریب و ‏ایجاد شبهه از عناصر اصلی در رفتار سیاستمداران و نظامیان برای دسترسی به اهداف خود می‌باشد و استفاده از ‏تصاویر ماهواره‌ای و همراه کردن رسانه‌های جمعی و ارائه اطلاعات گوناگون در سایت‌های اینترنتی، زمینه این ‏نیرنگ را فراهم می‌کند.‏ ‏ ‏ از خرداد ماه 1382ش. عملیات روانی در مورد پرونده هسته‌ای ایران، با انتشار تصاویر ماهواره‌ای از تأسیسات ‏هسته‌ای نطنز (شکل 9) و اراک در رسانه‌های دنیا آغاز شد که بار دیگر، قدرت تصاویر ماهواره‌ای را در عملیات ‏روانی علیه یک کشور, آشکار کرد. اگر در سایت‌های اینترنتی جست‌وجو کنیم، بسیاری از تصاویر ماهواره‌ای ‏تأسیسات مختلف هسته‌ای ایران را مشاهده می‌کنیم که با قدرت تفکیک بسیار بالا ارائه شده است. بسیاری از این ‏تصاویر حاوی اطلاعات فنی که در متن تصویر نقش بسته‌اند نیز می‌باشند. برای نمونه, سایت سازمان امنیت ‏جهانی وابسته به وزارت دفاع امریکا ، تصاویر نیروگاه اتمی بوشهر را در سال 1992م. ‏با قدرت تفکیک ماهواره‌ای مختلف از پنج، یک و نیم متر قرار داده بود، اما در سال2006م. این تصاویر با قدرت تفکیک ماهواره‌ای بیست و پنج ‏سانتی‌متر قرار داده شده است. سایت شرکت دیجیتال‌گلوب ، تصاویر مختلف تأسیسات ‏هسته‌ای ایران را با قدرت تفکیک شصت‌سانتی‌متری در اختیار بازدیدکنندگان سایت خود قرار می‌دهد. سایت شرکت ‏اسپیس ایمجینگ که دارای ماهواره آیکونوس با قدرت تفکیک یک متر می‌باشد, تصاویر ‏ماهواره‌ای مختلفی از ایران را در سایت خود برای بازدید قرار داده است. بنابراین, همان طور‏ که گفته شد, امریکا ‏در نبرد اطلاعاتی و تسخیر فضای ذهنی مخاطبان خود از تمامی امکانات بهره می‌برد و این در حالی است که هیچ ‏یک از شرکت‌های ماهواره‌ای اجازه انتشار تصاویر ماهواره‌ای سایت دیمونای رژیم صهیونیستی را بر روی ‏اینترنت ندارند.‏ در حقیقت, دولت امریکا و رژیم صهیونیستی می‌کوشند تا فرایند دسترسی ایران به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای را دچار خدشه ‏کنند و با انتشار این اطلاعات و اخبار غلط، مردم، دانشمندان و سیاستمداران کشورها را با خود همراه سازند و ایران ‏را پنهانکار و خطرناک معرفی نمایند، تا بتوانند به اهداف خود که همانا سلطه بر منطقه خاورمیناه است دست یابند. خدمات (سرویس‌های) اطلاعاتی و رسانه‌های ‏خبری غرب برای اثبات وجود سلاح‌ها‏ی کشتار جمعی در ایران, از همان ترفندی که علیه عراق به‌کار بردند ‏استفاده می‌کنند؛ یعنی بهره‌گیری از تصاویر ماهواره‌ای مخدوش و دستکاری شده. شکل 10 نمونه‌ای از این تصاویر را نشان می‌دهد که به اصطلاح به ‏تأسیسات پارچین تعلق دارد.‏ ‏ ‏ به راستی, چگونه می‌توان به صحت و سقم ووخبر و تصویری که به منزله شاهد مدعا ارائه ‏می‌شود، پی برد؟ مخاطبانی که عموماً افراد عادی جامعه را شامل می‌شوند، از کجا می‌توانند سره را از ناسره ‏تشخیص دهند؟ برای نمونه, کدامیک از تصاویری که در شکل 11 آمده است به تأسیسات هسته‌ای تعلق دارد؟ ‏بی‌شک, ناآگاهی و ساده‌اندیشی, آفت‌هایی هستند که زمینه پذیرش ترفندهای عملیات روانی دشمن را فراهم ‏می‌کنند. در شکل مذکور, تصویر سمت چپ بندر بوشهر و تصویر سمت راست, بندر سانفرانسیسکو را ‏نشان می‌دهد.‏ ‏ ‏ نتیجه‌گیری اگرچه تاریخ نقشه‌برداری نوین به حدود نیم قرن پیش باز می‌گردد‏, اما نقشه‌ها پیشینه‌ای چندین هزار ساله دارند. ‏جغرافی‌دانان مسلمان نقش مهمی در پیشرفت دانش نقشه‌برداری ایفا کرده‌اند, لیکن در گذر زمان و به‌ویژه پس از ‏پایان قرون وسطی در اروپا, کانون این دانش کم‌کم به سمت غرب حرکت کرد. به‌طوری که, اکنون کشورهای ‏مسلمان واردکننده شیوه‌های نوین نقشه‌برداری از غرب هستند.‏ بررسی تاریخی استفاده از نقشه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که، در حال حاضر کشورهای غربی از اینها ‏به مثابه ابزاری در خدمت عملیات روانی استفاده می‌کنند. پیشرفت سریع و روزافزون رایانه‌ها, سامانه‌های ‏اطلاعات جغرافیایی, افزایش قدرت تفکیک تصاویر ماهواره‌ای و نیز بهره‌گیری از یافته‌های روان‌شناسان در ‏زمینه روان‌شناسی رنگ‌ها سبب شده است تا خدمات خبری استکبار جهانی به سادگی نقشه‌ها و تصاویر ‏دلخواه را تهیه کرده و در معرض دید مخاطبان قرار دهند. تلفیق فناوری نوین نقشه‌کشی به کمک رایانه و آگاهی ‏از تأثیر رنگ‌ها سبب شده است تا نقشه‌ها و